دکتر سیده نگار موسوی*
 negar_mousavi@ymail.com

بحران آب در راه است. این مطلب را کارشناسان این حوزه با بررسی شرایط وضعیت موجود آب، برای زندگی بر روی کره ی خاکی پیش بینی نموده اند. از اینرو قرن 21 را قرن آب نامیده اند و پیش بینی می شود تا سال 2025 تقریبا 5/3 میلیارد نفر در دنیا در معرض بحران آب قرار خواهند گرفت و از این میان کمتر از 2/1 میلیارد نفر به آب سالم دسترسی خواهند داشت. محدودیت منابع آب موجود، رشد فزاینده ی جمعیت، مصرف روزافزون آب از طرق مختلف و بروز پدیده های اقلیمی نظیر خشکسالی سبب گشته که در سال های اخیر ازمهم ترین چالش های مدیران و برنامه ریزان کشور محسوب گردد. از اینرو برنامه ریزی منابع آب جایگاه خود را در روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی حاکم بر ملت ها و
دولت ها خواهد یافت.
از مجموع آب های کره زمین تنها یک دهم درصد آن، آب شیرین و در دسترس انسان هاست.
آب شیرین نه یک منبع جهانی، بلکه منبعی منطقه ای محسوب می شود که در حوزه های
آبخیز خاصی از جهان قابل دسترس است. از کل آب هایی که درجهان مورد مصرف قرار می گیرد، 70 درصد در بخش کشاورزی،
20 درصد در بخش صنعت و فقط 10 درصد در بخش مصارف خانگی به کار می رود. بنابراین منطبق براعداد و ارقام جهانی بخش کشاورزی در جهان بزرگ ترین مصرف کننده ی آب است. اما از آنجایی که ایران در منطقه ای خشک و نیمه خشک قرار دارد و شیوه های اشتباه در الگوی مصرف در بخش کشاورزی سبب گشته، این نسبت به بالای 90 درصد رسیده است.
با توجه به تشدید بحران کم آبی در کشورهای مختلف جهان، موضوع آب مجازی و توجه به آن بسیار مورد توجه قرار گرفته است. آب مجازی، میزان آبی است که برای تولید یک محصول در صنعت و یا کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. در حالی این واژه در این روزها مورد توجه قرار گرفته، که توجه به آن در سیاست های کشورهای توسعه یافته عمری بیش از سه دهه دارد.
مفهوم جدید آب مجازی برای اولین بار در سال 1993 توسط آلن مطرح شد، تا نگاه جدیدی را در مصارف غیر مستقیم آب در چرخه ی کشاورز معرفی کند. عدم صادرات آب مجازی و کاهش میزان آن یکی از مهم ترین
راهکارهای حفظ منابع آبی کشور است. طبق آمار وزارت کشاورزی ایران چهارمین
صادر کننده هندوانه در جهان است. برای تولید یک کیلو هندوانه بطور متوسط 300 لیتر آب مصرف می شود که با صادرات این محصول در اصل اقدام به صادرات آب با بهای بسیار
پایین تر پرداخته ایم، البته اوضاع در ایران کمی وخیم تر بوده و این میزان تا 500 لیتر هم
می رسد. وقتی کالاهایی از این دست به بازارهای جهانی وارد می شود...

 به نوعی تجارت آب مجازی اتفاق می افتد و انتظار می رود که برای کمی سازی و ارزیابی آب نهفته در صادرات و واردات محصولات کشاورزی کمی سنجیده تر عمل شود.
در مصارف داخلی نیز برای تولید یک برگ کاغذ، 10 لیتر آب مصرف می شود و یا برای هر فنجان قهوه، 140 لیتر آب پنهان است.  میانگین مصرف جهانی آب برای تولید یک کیلو گرم مصرف گوشت گاو 15400 لیتر آب مصرف می شود. بطور مثال کشور امارات امکان تولید گوشت را ندارد، زیرا آب کافی برای علوفه و مصرف آن در اختیار ندارد و از آن جایی که دام ها باید علوفه وآب مصرف کنند. هزینه ی تمام شده ی
آن بسیار بیشتر از واردات گوشت برایشان خواهد بود و به همین علت گوشت را وارد می کنند. در ایران علاوه بر ذخیره ی پایین آب مخازن سدهای کشور و برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی، تا کنون بیش از 86 درصد از آب های تجدیدپذیر را مصرف کرده ایم. به همین علت با توجه به منفی بودن بیلان آب سفره های زیرزمینی در بسیاری از نقاط کشور، به شدت باید از کشت و صادرات محصولات پرآب در کشاورزی جلوگیری نمود.
کشورهای کم آب نیز باید در صدد باشد، با توجه به شرایط و ظرفیت هایشان
و نیاز های داخلی، ملاحظات امنیت غذایی خود را در بخش کشاورزی و صنعت توسعه دهند و سیاست های بکارگیری و عمل به آن در حفظ آب مجازی کشور، در سرلوحه ی تصمیمات ارگان ها قرار گیرد.