بررسی سابقه معدنکاری در ایران نشان می دهد که معادن زغال‌سنگ یکی از قدیمی ترین معدنکاری‌ها به شمار می رود و با وجود آن که در بسیاری از کشورهای اروپایی ذخایر معادن زغال‌سنگ پایان یافته اما مطالعات اکتشافی مبین وجود ذخایر این سنگ معدن در ایران دارد. قدمت معدنکاری زغال‌سنگ در ایران نشان از اهمیت این ماده معدنی دارد. درحال‌حاضر سالانه حدود ۳ میلیون تن زغال‌سنگ خام در ایران تولید می گردد و  ۱.۵ میلیون تن از آن به کنسانتره زغال‌سنگ فراوری می شود. این در حالی است که مصرف کنسانتره زغال‌سنگ سالانه کشور بالغ بر ۲ میلیون تن بوده و لذا بخشی از این نیاز ، از خارج از کشور تأمین می گردد.
تا ۱۰ سال گذشته عمده معادن بزرگ و متوسط کشور از سوی دولت اداره می‌شدند اما به ‌تدریج به بخش خصوصی یا بخش‌های غیر دولتی واگذار شدند و با تشکیل انجمن زغال‌سنگ بعنوان یک تشکل رسمی از تولیدکنندگان حوزه زغال‌سنگ و به منظور هماهنگی و همسوسازی برنامه ریزی های تولید زغال‌سنگ و کک، یکی از کمبودهای اساسی این حوزه رفع شد و در حال حاضر انجمن زغال‌سنگ حدود ۹۰ درصد نیاز کشور را در بخش فراوری زغال و تولید کک پوشش می‌دهد.
بر اساس پیش بینی های انجام شده، با راه‌اندازی یک کارخانه تولید شمش فولادی جدید به روش کوره‌بلند، سال آینده مصرف زغال‌سنگ به ۳.۵ میلیون تن خواهد رسید. در حال حاضر ۸۰ درصد زغال‌سنگ کشور از سوی ذوب‌آهن مصرف می‌شود که با توجه به این میزان مصرف ضروری است شرکت های ذوب آهن و میدکو که تولید فولاد به روش کوره‌بلند را در اختیار دارند، مورد حمایت جدی دولت قرار گیرند تا قادر به رقابت باشند در غیر این صورت صنعت زغال‌سنگ که ۱۷ هزار شغل کارگاهی را پوشش می‌دهد بدون پشتوانه خواهد ماند. هرچند در این زمینه و در خصوص تأمین زغال‌سنگ مورد نیاز کارخانه ذوب آهن اصفهان اقداماتی انجام شده که بخشی از مشکلات را حل خواهد کرد و به زودی ابلاغ خواهد شد.
حمایت از معادن زغال‌سنگ به روش های گوناگون در حال انجام است، از جمله می توان به دریافت حقوق دولتی پایین از این معادن اشاره کرد. از آن جا که نرخ زغال‌سنگ نقطه عطف به شمار می رود و باید بهترین بهره را از آن برد دولت همواره با نگاه حمایتی، کمترین میزان حقوق دولتی را از معادن زغال‌سنگ دریافت کرده است. در این میان با توجه به حساسیت حفظ ایمنی در معادن زغال‌سنگ، وزارت صنعت حاضر است تا رقمی که به عنوان حقوق دولتی از این معادن دریافت می‌کند را صرف ایمنی، نوسازی و مکانیزاسیون معادن زغال‌سنگ نماید و معاونت امور معادن این وزارتخانه و حتی مجلس نیز به حفظ ایمنی در فعالیت های فنی این معادن اهتمام دارند.
در همین حال ایمنی به عنوان موضوع مهم معادن زغال‌سنگ، به عنوان محوری‌ترین مسئله مورد پایش قرار گرفته و گزارش کمبودهای معادن در این زمینه به کارگروه پشتیبانی داده شده و پیشنهاد ایجاد ۴ مرکز HSE در ۴ حوزه اصلی زغال کشور نظیر کرمان، البرز شرقی، البرز مرکزی و طبس ارائه و طرح اجرایی این ۴ مرکز تدوین شده است. همچنین اعتباری به میزان ۱۲۰ میلیارد تومان به منظور تحقق این امر پیش بینی شده است.
راهکارهای حمایت از معادن زغال‌سنگ با هدف ارتقای ایمنی در حالی ادامه دارد که طرح جامع زغال‌سنگ نیز سال‌ها پیش از سوی گروه مهندسان مشاور وزارت صنعت، معدن و تجارت تدوین و با سعی و خطا در ایمیدرو تصویب و ابلاغ شد. در این طرح، چگونگی افزایش تولید زغال‌سنگ در واحدهای تولیدکننده بعلاوه التزامات این افزایش تولید از قبیل آب، برق و نیروی انسانی مدنظر قرار گرفته است. در صورت اجرای دقیق این برنامه، نیاز کارخانجات فولادسازی به روش کوره بلند، تا افق ۱۴۰۴ تأمین خواهد شد. این شرایط در حالیست که صنعت زغال‌سنگ یکی از صنایع تأثیرگذار بر بورس اوراق بهادار در روزهای پررونق اخیر بوده و در این زمان توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران بورسی را نیز به خود اختصاص داده است.  از میانه مرداد شاخص این صنعت در بورس تهران رشد ۱۲۰ درصدی را تجربه کرده است. رشد پرشتاب سهام این گروه تا حدی بالا بود که نگرانی از کشیده شدن برخی از نمادهای این گروه به مدار حباب نیز به وجود آورد.
بر اساس آمار ارائه شده، شرکت میدکو یکی از بزرگترین تولیدکنندگان این محصول، در سال گذشته ۱40 هزار تن کنسانتره زغال‌سنگ و همچنین ۱۶7 هزار تن کک متالورژی تولید کرده و براساس برنامه ریزی های انجام شده مقرر است، ظرفیت تولید سالانه زغال‌سنگ در این هلدینگ به حدود 1/1 میلیون تن وظرفیت تولید سالانه کک متالورژی به حدود 2/1 میلیون تن برسد. همچنین براساس گزارش های تفصیلی این شرکت و عملکرد ۳ ماه نخست سال جاری نیز اهتمام برای راه اندازی پروژه ۵5۰ هزار تنی فراوری زغال‌سنگ طبس در زمستان سال جاری وجود دارد. به نظرمی رسد از این جهت نیز سودآوری هلدینگ صنعتی و معدنی خاورمیانه مجال رشد بیشتر را داشته باشد. این شرکت افزایش سرمایه ۵۲۴ میلیارد تومانی (معادل ۲۲ درصدی) ازمحل آورده نقدی ومطالبات حال شده سهامداران را در روزهای پایانی ماه گذشته به تصویب رسانده و بدین ترتیب در شرایط کنونی انتظار برای آغاز معاملات حق تقدم سهام وجود دارد.
براساس طرح توجیهی افزایش سرمایه هلدینگ صنعتی و معدنی خاورمیانه، منابع حاصل از افزایش سرمایه را صرف مشارکت در افزایش سرمایه شرکت های سرمایه پذیر نظیر فولاد سیرجان و زرند خواهد کرد. از نکات مثبتی که در طرح توجیهی افزایش سرمایه مورد اشاره قرار گرفته است، شروع فاز بهره برداری پروژه فولاد زرند با ظرفیت تولید یک میلیون تن و همچنین پروژه فولاد بردسیر با ظرفیت تولید یک میلیون تن و همچنین پروژه فولاد زرند با ظرفیت یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن از ابتدای ۹۷ است. براین اساس به نظر می رسد درسال آینده می توان اثر محسوس تغییرات سودآوری «میدکو» را از سود خالص این شرکت ها مشاهده کرد. علاوه بر این پروژه مس کاتدی «میدکو» نیز از اردیبهشت سال جاری در فاز بهره برداری قرار گرفته است و این موضوع نیز نوید انعکاس اثر تولید محصولات مسی را در صورت های مالی این شرکت می دهد. بررسی آمار نشان می‌دهد «میدکو» یکی از اصلی ترین قطب های تولید زغال‌سنگ ،در مسیر افزایش تولید این محصول قرار گرفته است و به نظر می رسد با ادامه حمایت های دولتی و اجرایی شدن طرح جامع زغال‌سنگ شاهد روزهای بهتر و روشن تری در این صنعت باشیم.
میترا  ممسنی