مهندس امین رشیدی

امروزه در دنیایی به سر می بریم که نیمی از جمعیت آن در شهرها سکنی گزیده‌اند و به دلیل مهاجرت روز افزون مردم به مرکز شهرهای بزرگ، این مقدار با نرخ رشد یکنواخت سالانه همراه است. و پیش بینی می شود تا سال 2050 جمعیت شهری به دو برابر میزان کنونی افزایش یابد. در حالی که برنامه ریزی شهری به دنبال تامین رفاه شهروندان از طریق ایجاد محیطی بهتر، مساعد تر، سالم تر  و موثرتر است، دولت ها و ملت ها برای دستیابی به محیطی بهتر و پایدارتر و زندگی جمعی آسوده تر نیازمند الگوها و شیوه های مدیریت نوآورانه در اداره ی شهرها هستند. در بستر چنین فرایندی و بروز مسائل و پدیده های شهری نوظهور که روز به روز بر پیچیدگی مدیریت شهرها می افزاید، مدیران شهرهای بزرگ بر آن شدند تا با همکاری دانشمندان حوزه های فناوری و مدیریت شهری، چاره ای بیندیشند. در این میان سال هاست که ایده ی شهرهوشمند (Smart City) به عنوان راهکاری جهت حل بسیاری از مشکلات کنونی توسط اندیشمندان و طراحان شهرهای بزرگ جهان مطرح شده است. واژه ی شهر هوشمند به عنوان یک پارادایم در توسعه شهری جهانی، با تعابیر و برداشت های متعددی همچون شهر دیجیتالی، شهر اطلاعاتی، شهر سیم کشی شده، شهر مبتنی بر دانش، شهر انعطاف پذیر و شهر سایبری یاد شده است.
از اینرو مفهوم هوشمند سازی و ارتقای کیفیت شهری در دهه های اخیر، رویکردهای مختلفی را در ارتباط با توسعه و بالا بردن سطح امکانات شهری به همراه داشته است. هوشمندسازی ابر شهرهای جهان نشان می دهد که این فرایند یکی از مهم ترین ابزارهای استراتژیک در مدیریت و اداره صحیح مجموعه های انسانی است و با توجه به پیامدهایی که صنعت و مدرنیزاسیون در زندگی شهری به همراه داشته، در چنین فضایی توجه به مولفه های کیفیت زندگی یکی از مهم ترین اولویت های برنامه ریزان و سیاست گذاران است.
فرایند هوشمند سازی در شهرهای دنیا به دو شیوه مرسوم است. ایجاد شهرهای هوشمند و هوشمند کردن شهرهای موجود. با توجه به اینکه اکثر شهرهای موجود در کشورهای در حال توسعه نظیر ایران تصور هوشمند سازی را در سر دارند، چند سالی است که شهر هوشمند وارد ادبیات مسئولان شهری ما نیز شده است. چرا که این موضوع بر همگان روشن و مبرهن است که با گسترش چالش ها و مشکلات شهری که هر روز بیش از پیش خود را نشان می دهند، توجه به مقوله هوشمندسازی شهری بیشتر از گذشته اهمیت یافته است و بدون این مهم، هرگز نمی توان مدیری شهری موفقی را حتی در ذهن ها ترسیم نمود. در هفته گذشته نیز شهرداری تهران در چهاردهمین دوره مراسم جایزه بین المللی خشت طلایی با محوریت شهر هوشمند برگزار گردید. محمد جواد آذری جهرمی- وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در آئین گرامیداشت روز جهانی شهرها، با اشاره به اهمیت خدمت رسانی به مردم در شهرهوشمند بیان کردند: هوشمند سازی شهرها برای یک عده از مسئولان به یک دکور و شعار تبدیل شده است. چرا که شهر هوشمند چیزی جز خدمت به مردم نیست و این واقعیتی است که باید آن را بپذیریم و اساس کارها را بر این اصل بگذاریم تا مشکلات حل شوند.
پایه های شهرهوشمند را اقتصاد هوشمند، محیط هوشمند، مردم هوشمند و حکمرانی هوشمند تشکیل می دهد. در این راستا برای ایجاد یک شهر هوشمند، در گام اول نیازمند همکاری همه دستگاه ها و سازمان های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است و بدون این هماهنگی شکل گیری آن عملی نخواهد شد.
در مجموع می توان گفت که شهرهای هوشمند، به مانند جوامع زنده ای هستند که از مهارت های افراد، نهادهای جمعی برای یادگیری و نوآوری و زیر ساخت های فیزیکی و دیجیتالی برای برقراری ارتباط و همکاری آنلاین استفاده می کنند. شهر بینچوان چین، سونگدو و بوسان کره جنوبی، وین اتریش، نیویورک آمریکا، توکیوی ژاپن، سیدنی استرالیا، فرانکفورت  آلمان و بارسلونای اسپانیا از شناخته شده ترین شهرهای هوشمند دنیا هستند.
 هوشمند کردن شهرها نیاز امروز و ضرورت فردای آینده ی ایران است و برای داشتن زندگی شهری سالم تر و پویاتر استفاده از دانش ارتباطات و فناوری اطلاعات، امری گریزناپذیر است و چاره ای جز هوشمند سازی وجود ندارد. اما اگر بخواهیم، وضعیت فعلی ایران را به لحاظ دارا بودن شهرهای هوشمند بررسی کنیم در می یابیم که حتی کلانشهر تهران به عنوان پایتخت و پیشرفته ترین شهر کشورمان هنوز با استاندارهای یک شهر هوشمند فاصله زیادی دارد.
 مدیریت شهری هوشمند، انرژی هوشمند، ساختمان هوشمند، حمل و نقل هوشمند، زیر ساخت هوشمند، تکنولوژی هوشمند، سلامت و مراقبت های بهداشتی هوشمند و شهروند هوشمند زیر سیستم ها و مولفه های اصلی شهر هوشمندند. با یک مقایسه اجمالی می توان به این نتیجه رسید که شهرهای ایران فقط در راه هوشمندسازی گام برداشته اند و هنوز به جایگاه جهانی که باید دست پیدا کنند، نرسیده اند. چه بخواهیم و چه نخواهیم، این مسئله به شدت به سرنوشت شهرهای ما را در آینده وابسته است. پس هر چه دیرتر شروع کنیم، از آن عقب تر خواهیم ماند.