دکتر سیده نگار موسوی
 negar_mousavi@ymail.com

ز زمانی که استفاده از آفت کش ها در کشاورزی رواج پیدا کرده، آلودگی سهوی مواد غذایی با سموم و یا استفاده نابه جا از آن ها، بارها و بارها گزارش شده است و کارشناسان در باره عوارض این آلودگی ها هشدارهای زیادی داده اند. هرچند با رشد علم و فنون نوین در زمینه ی کشت و برداشت، کشاورزی و تولید محصولات آن بدون استفاده از کود شیمیایی امکان پذیر نیست، ولی مصرف بی رویه این نوع کودها و مضرات آن برای سلامتی انسان ها موجب نگرانی مردم شده است. در چند دهه ی اخیر با توجه به افزایش جمعیت و تقاضای روز افزون برای مواد غذایی، از کودهای شیمیایی برای رسیدن به حداکثر بازدهی بصورت بی رویه، مورد استفاده قرار می گیرد. از آنجا که کشاورزی در بیشتر مناطق بر پایه ی کاشت و برداشت سنتی است، این تفکردرمیان روستاییان رواج پیدا کرده است که استفاده ی هرچه بیشتر از کودهای شیمیایی موجب افزایش محصول خواهد شد. میوه ها و سبریجات با ظاهر درشتی که فاقد طعم و خاصیت های چند دهه پیش خود است و کمتر کسی شاید بداند که این معضل نشات گرفته از استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات و باقی ماندن آن در ترکیبات آن محصولات است. جالب است بدانید، 300 نوع ماده و ترکیب شیمیایی خطرناک و سرطان زا در اثر استفاده بی رویه از سموم و کودهای شیمیایی به چرخه غذایی وارد می شود. این در حالی است که طبق تحقیقات علمی 60 درصد از سموم دفع آفات، 90 درصد از قارچ کش ها و 30 درصد از حشره کش ها سرطان زا هستند.
 آمار منتشر شده از سوی مدیر تحقیق و توسعه فناوری زیستی آسیا در سال های گذشته نیز گویای همین مطلب بود. چرا که طبق این آمار در ایران هر ساله 34 هزار نفر در اثر سرطان می میرند که 90 درصد آن ها ساکنان استان های گلستان، مازندران، گیلان و دشت مغان هستند و این آمار رابطه ی مستقیمی با سموم و کودهای شیمیایی دارد. چرا که 50 درصد از سموم و کودهای شیمیایی کشور در مزارع این مناطق مورد استفاده قرار می گیرد. در شرایطی که آلودگی هوا بیش از پیش شده و متخصصان تغذیه برای حفظ سلامت و در امان ماندن شهروندان از آثار منفی آلاینده های موجود درهوا آنان را به مصرف انواع میوه و سبزیجات ترغیب می کنند، متاسفانه به دلیل استفاده بیش از اندازه و غیرمجاز از سموم کشاورزی در میوه ها و سبزیجات، در سایه عدم نظارت کافی و وافی از سوی مسئولان وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی، بقایای سموم و کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی باعث شیوع سرطان های مختلف، نازایی، نارسایی جنین، بیماری های ریوی و بروز بیماری های خطرناک در کشور شده است.
استفاده ی بیش از حد از کودهای شیمیایی حاوی ازت برای تسریع رشد رویشی بسیاری از سبزی ها مخصوصا سبزی های برگی دارای بسیاری از نیترات هستند که در بسیاری از موارد از استانداردهای تعیین شده نیز بیشتر است.
البته این موضوع در محصولاتی که با فاضلاب آبیاری می شود، شیوع بالاتری دارد. چرا که فلزات سنگین مثل سرب، نیترات، جیوه و مس که از طریق فاضلاب های شهری وارد چرخه حیات و پس از آن داخل گیاه می شوند به شدت بر روی سیستم گوارشی بدن تاثیر گذارند. کود اوره که به علت ارزان بودن به مقدار زیادی در کشاورزی مصرف می شود، بعد از استفاده در محصولاتی مانند پیاز و سیب زمینی به نیترات تبدیل شده و در آن تجمع می یابد، که باعث اختلال در سیستم گوارشی، ناهنجاری های عصبی و اختلال در سیستم غدد درون ریز و سیستم ایمنی خواهد شد. کودهای فسفاته نیز پس از مصرف به سم کادمیوم تبدیل شده که علاوه بر خاصیت سرطان‌زایی، باعث کوتاهی قد در کودکان، اختلال در کارکرد کلیه ها و حتی رماتیسم و برونشیت می شود.
یکی از مهم ترین آسیب های استفاده بی رویه از کود و مواد شیمیایی در بخش کشاورزی، آلودگی های زیست محیطی است که در قالب آب های زیرزمینی و خاک نمایان می گردد. چرا که بخش زیادی از سموم و کودهای مصرفی به دلیل زمان نامناسب استفاده و یا مصرف بیش از مقدار مورد نیاز، در خاک باقی مانده و توسط زهکش و یا بارندگی های فصلی به منابع آبی راه پیدا می کنند و از این طریق نیز موجب به خطر افتادن سلامت جامعه می شوند. امروزه در تمام دنیا با آشکار شدن زیان های مهلک سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی، مردم جهان از کشاورزی متکی به مواد شیمیایی فاصله گرفته و به استفاده به محصولات ارگانیک و سالم روی آورده اند. چرا که در کشاورزی ارگانیک استفاده از کودهای شیمیایی، سموم و افزودنی های غیرمجاز محدود و یا بطور کلی حذف می‌گردد و از آنجایی که در کشاورزی ارگانیک مطابق با اکوسیستم رفتار می شود ،اثر مخربی برای محیط زیست ندارد. آنچه مسلم است، یکی از راهبردهای مهم توسعه ی کشاورزی در کشور، ارتقای سطح سلامت جامعه و تحقق شعار پیشگیری بهتر از درمان است. بنابراین ضروری است که مسئولین ذی ربط و دستگاه های مربوطه نسبت به اطلاع رسانی و اعلام استانداردهای میزان سموم و کودها در میوه ها و سبزیجات مردم را آگاه کرده تا ضمن نظارت کافی برمیزان آن ها در محصولات کشاورزی، در احداث و گسترش هر چه بیشتر محصولات سالم و ارگانیک در کشور کوشا باشند.