شرکت‌های دانش‌بنیان، اصطلاحی است که در سال‌های اخیر در بین فناوران کشور رواج پیدا کرده و امروز بعد از گذشت ۱۰ سال، شاهد رواج آن در بین فناوران، دانشگاهیان و صنعتگران کشور هستیم؛ به طوری که در حال حاضر ۵ هزار و ۴۳۴ شرکت دانش‌بنیان در کشور فعال شده و توانسته‌اند، بسیاری از نیازهای کشور را تامین کنند.
به گزارش ایرنا، شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان برای دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان در کشور از سال ۸۹ با تصویب قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات در مجلس شورای اسلامی صورت گرفت. با تصویب این قانون در کشور، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان متولی این امر، اقدام به تشکیل زیرساخت‌های تحقق اقتصاد دانش‌بنیان کرد؛ به طوری که در حال حاضر 5 هزار و ۴۳۴ شرکت دانش‌بنیان در کشور با حمایت‌های این معاونت شکل گرفته و در به ثمر نشستن اقتصاد دانش‌بنیان گام‌های موثری بر می‌دارند. بر اساس گزارش آماری کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی، حوزه دارو و فرآورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان (سنتتیک، گیاهی و طبیعی)، حوزه مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوریهای شمیایی، حوزه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، حوزه وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی، حوزه برق و الکترونیک، فوتونیک، مخابرات و سیستم‌های خودکار، حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای و حوزه خدمات تجاری‌سازی در کشور شکل گرفته و فعال هستند.
با توجه به این آمار، حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای با بیش از یک‌هزار و ۳۰۰ شرکت در صدر آمار شرکت‌های دانش‌بنیان در سایر حوزه‌ها قرار دارد. از آنجا که شرکت‌های دانش‌بنیان به دو نوع نوپا و تولیدی تقسیم شده‌اند، در این تقسیم‌بندی از ۵ هزار و ۴۳۴ شرکت دانش‌بنیان تایید شده، در حال حاضر ۵۴۷ شرکت، دانش‌بنیان نوع یک هستند و ۶۱۶ شرکت نیز شرکت دانش‌بنیان تولیدی نوع یک را تشکیل می‌دهند. همچنین یک‌هزار و ۳۴۰ شرکت، شرکت دانش‌بنیان نوپای نوع دو و ۲۹۳ شرکت دانش‌بنیان نوع دو هستند. شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا به شرکت‌هایی گفته می‌شود که تازه تاسیس هستند و کمتر از سه سال از تاسیس آن‌ها گذشته باشد. این شرکت‌ها اظهارنامه مالیاتی ندارند و یا درآمد آن‌ها در اظهارنامه مالیاتی صفر است. شرکت‌های نوپا اغلب متشکل از ۳ تا ۴ نفر پرسنل هستند که گاه به صورت پاره‌وقت در این شرکت‌ها فعالیت می‌کنند. در مقابل شرکت‌های نوپای نوع دو مشمول معافیت مالیاتی نخواهند بود. در مقابل، شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدی نوع یک با توجه به داشتن معیارهای آیین‌نامه ارزیابی و تشخیص شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، دارای سابقه و تجربه خوبی در تولید محصولات و ارائه خدمات خود هستند. این شرکت‌ها از محصولات دانش‌بنیان خود فروش داشته و این فروش بیش از ۲۵ درصد از فروش کل آخرین اظهارنامه مالیاتی است.
علاوه‌براین محصولات دانش‌بنیان نوع یک باید از تکنولوژی بالایی برخوردار بوده و مشمول فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان سطح یک شوند. این گروه از شرکت‌های دانش‌بنیان از مشمولیت معافیت مالیاتی برخوردار نیستند.
در چند سال گذشته برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان فعالیت‌های خوبی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صورت گرفته است که از جمله آن می‌توان به معافیت شرکت‌های دانش‌بنیان از پرداخت ضرایب حق بیمه قراردادها؛ تسهیلات نظام وظیفه تخصصی برای افراد فعال در شرکت‌های دانش‌بنیان؛ تسهیلات مالی، ضمانت‌نامه، سرمایه‌گذاری و توانمندسازی از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان تامین‌کننده مالی شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور؛ معافیت عوارض، حقوق گمرکی و سود بازرگانی؛ تسهیل در انجام امور گمرکی و معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدی و نوپا نام برد.
با توجه به تعریف و کارکردهای شرکت‌های دانش‌بنیان، این شرکت‌ها به عنوان بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان، نقش محوری در ساختار این نوع اقتصاد ایفا می‌کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان، با توجه به ویژگی‌های خود و پویایی و تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطاف‌پذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای روبه‌رو شدن با شرایط تحریم دارند. توزیع عادلانه‌تر ثروت، بر اساس شایسته‌سالاری در چنین شرکت‌هایی، تاثیر زیادی در عدالت اقتصادی دارد و از سوی دیگر، با توجه به توانمندتر بودن این شرکت‌ها، در مقایسه با شرکت‌های سنتی، شاهد افزایش بهره‌وری و کارآمدی شرکت‌های دولتی واگذارشده خواهد شد. با توجه به اینکه یکی از عوامل اساسی رشد تولید سرانه ملی، اقتصاد دانش‌بنیان و بنگاه‌های اقتصادی دانش‌بنیان است، یکی از راهکارهای اساسی خودکفایی پایدار در محصولات استراتژیک، ارتقای فناوری و افزایش بهره‌وری عوامل تولید از طریق دانش‌بنیان کردن اقتصاد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است. استراتژی عدم تمرکز فعالیت‌های تولیدی در چند شرکت بزرگ دولتی، مانع از تحریم آسان محصولات یا مواد اولیه شرکت‌ها می‌شود. یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌بنیان و پیش‌نیاز تحقق استراتژی شرکت‌های دانش‌بنیان، سرمایه انسانی خلاق، نوآور و دانشی است که با توجه به ترکیب جمعیتی کشور ایران و جمعیت بالای جوانان تحصیل‌کرده و نیروی انسانی به عنوان بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه کشور، باید به این امر توجه شود. توانمندسازی و تشویق و زمینه‌سازی فعالیت جوانان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، کشور را در رویارویی با هر گونه تهدید و تحریم اقتصادی توانمند خواهد کرد.
اسماعیل قادری‌فر-رئیس مرکز توسعه فناوریهای راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درباره توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان در کشور می‌گوید: موضوع بازارسازی برای محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان، نکته مهمی است که در بحث توسعه کسب‌وکارها و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور ما وجود دارد و تلاش می‌شود در دو سال باقی مانده از عمر این دولت، همه همت و تلاش خود را بر آن بگذاریم. وی در خصوص بازارسازی برای دانش‌بنیان‌ها اضافه کرد: باید سهم بازار متناسبی که در کشور وجود دارد، یعنی بازار بیش از ۸۰ میلیون نفری در داخل و بازار نزدیک به ۸۰۰ میلیون نفری در منطقه آسیای جنوب غربی و منطقه مرکزی و قفقاز و کشورهای همسایه را هدف‌گذاری کنیم. رئیس مرکز توسعه فناوریهای راهبردی اظهار کرد: برای افزایش سهم بازار شرکت‌های دانش‌بنیان، به طور طبیعی با فارغ شدن از چالش بازارسازی نه‌تنها می‌توانیم اشتغال پایدار و توسعه کسب‌وکار برای شرکت‌های دانش‌بنیان هموار و مهیا کنیم، بلکه می‌توانیم امیدوار باشیم اقتصاد مقیاس شرکت‌های دانش‌بنیان به نحو چشمگیری افزایش پیدا کند. قادری‌فر یادآور شد: با توسعه مفهومی با عنوان زیست‌بوم نوآوری و فناوری در کشور شاهد هستیم علاوه بر فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان، امروز، یکی از بزرگ‌ترین زیست بوم‌های نوآوری در منطقه آسیای جنوب غربی، آسیای میانه و حتی منطقه ما است. وی بیان کرد: به طور مثال برای این پیشرفت‌ها که مشت نمونه خروار است می‌توان به پیشرفت‌های حوزه دارو و تجهیزات پزشکی اشاره داشت. آمارهای رسمی وزارت بهداشت حاکی از این است که بیش از ۹۷ درصد داروها و محصولات پزشکی و تجهیزات وابسته در کشور تولید می‌شود و کمتر از ۳ درصد وابستگی در حوزه دارو و مواد اولیه دارویی وجود دارد که در حال حاضر برنامه‌ریزی‌هایی برای دستیابی به این سه درصد رفع وابستگی نیز شده است.