 احمد نصرتی*

از موضوعات مهمی که امروزه در حوزه اطلاعات شهری، برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری مطرح شده است، 
مبحث رابطه حقوق شهری با زندگی شهری است. در صورتی که نظام مدیریت شهری را شامل فرآیندهای سیاستگذاری، برنامه ریزی، هماهنگی ، سازماندهی و نظارت بر اداره امور شهر و شهرداری بدانیم، نظام حقوق شهری را به اندازه روند قانونمندی کردن فرآیندهای چندگانه نظام مدیریت شهری و نیز قانون مدار نمودن وظایف و تکالیف متقابل و دوسویه شهرداری و شهروند محسوب کنیم، به خوبی اهمیت نقش جایگاه نظام حقوقی شهری در مدیریت شهری و نیز رابطه مدیریت شهری و حقوق مشخص می شود. در این میان سهم و نقش شهرداری که حلقه پیوند و اتصال نظام مدیریت شهر و نظام حقوق شهری است، اهمیت خاصی دارد . اهمیت حقوق شهری را باید در تدوین قواعد و مقررات راجب برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری و تاثیرات مثبت ناشی از قانونمند کردن زندگی شهری و سایر پیامدهای دگرگون کننده در برنامه ریزی و مدیریت شهری جستجو کرد. معمولا مقامات و مسئولان شهری با مسائل و مشکلاتی مواجه اند که مقابله درست و عملی با این مسائل و مشکلات محلی و شهری منوط به تدوین قوانین و مقررات برنامه ریزی شده است. بدیهی است فرآیند تصمیم گیری شهری زمانی موجب جلب منافع همگانی و مدیریت شهری خواهد شد که شهروندان بیشترین مشارکت را در تصمیم گیری ها از خود نشان دهند. از این رو قانونمند کردن این روند کمک شایانی به مدیریت شهری و شهروندان و مشارکت در تصمیم گیری می نماید. لذا با عنایت به اینکه قانون شهرداری ها در خصوص تنگناهای قانونی و اجرای قانون شهرداری ها در عرصه عملکردی نظام مدیریت شهری شناخت نسبتا سودمندی از ویژگی ها و پیشینه تاریخی در این زمینه در اختیار قرار می دهد. لیکن چالش های حقوق اساسی قانون شهرداری به ویژه در ارتباط با موضوع شهروندی ضروری است؛ که میتوان در این خصوص به مواردی از قبیل: 
 1. عدم تدقیق حقوق و تکالیف متقابل شهروندان وشهرداری- 2. عدم حضور شهروندان در فرآیند تهیه، بررسی و تصویب برنامه های توسعه شهری - طرح های جامع، تفصیلی و... - 3. فقدان راهکارهای جلب مشارکت های شهروندی- 4. فقدان مدیریت واحد شهری اشاره نمود. مسئولیت قانونی شهروندان وجود وظیفه در انجام یا خودداری از عملی که خود این وظیفه ممکن است در اثر مقررات قانونی و ... روابط اجتماعی بوجود آمده باشد و همچنین اطلاع شهروندان از وظیفه و توانائی آنان در انجام آن از شرایط ضروری در تحقق مسئولیت به شمار می آید . از جمله مسئولیت های شهروندان را به این شکل می توان شرح داد:
الف: مسئولیت مدنی شهروندان که شامل تمامی اشخاصی است که در رابطه با فعالیت های روزمره به طور مستقیم یا غیرمستقیم وظایفی را برعهده دارند و ممکن است در صورت نقص وظیفه و لطمه به دیگران بر حسب مورد مسئول شناخته شوند .
ب. مسئولیت کیفری شهروندان که زمانی تحقق می یابد که شخص مرتکب عملی شود که قوانین و مقررات آن را صریحا ممنوع یا الزام به اجرای آن کرده باشد که ممکن است بسیاری از اینگونه اعمال شهروندان جرم تلقی شود. 
آگاهی شهروندان موجب رسیدنشان به حقی است که جامعه برای آنها در نظر می گیرد و این آگاهی دارای جنبه های مختلفی از قبیل آگاهی اجتماعی، فرهنگی و ... است. آگاهی شهروندان از وظایف دولت، شوراها و شهرداری در قبال شهروندان و تلاش برای تحقق حقوق و اجرای تکالیفشان است. آگاهی از حقوق شهروندی موجب می شود که مشارکت شهروندان در امور شهری از مراتب پایداری، استمرار و مسئولیت پذیری بیشتری برخوردار گشته و مثمرثمرتر گردد. شناخت امکانات موجود در سطح شهر برای رفاه شهروندان، آشنایی با وظایف، اهداف و ماموریت های شهرداری و نیز آشنایی با وظایف هر یک از واحدهای زیر مجموعه این نهاد و سازوکارهای استیفای حقوق در آنها ، شهروندان را در بهره برداری بهتر از فرصت ها و موقعیت های رفاه و پیشرفت یاری خواهد کرد. آگاهی از حقوق و تکالیف شهروندی زمینه انجام وظایف دوجانبه را فراهم می کند.
*کارشناس حقوق