پدیده گرمایش و روند افزایش دمای کره زمین که از سال های ۱۸۵۰ میلادی با شیب ملایمی آغاز شده بود، تقریبا پس از جنگ جهانی دوم و از اوایل سال های ۱۹۵۰ میلادی با عبور از صفر درجه سانتیگراد رفته رفته بیشتر شد تا اکنون که از مرز یک درجه سانتی گراد نیز فراتر رفته است. دلیل عمده این اتفاق را به انتشار گازهای گلخانه ای نسبت
می دهند که خود ناشی از مصرف سوخت های فسیلی است.
روند گرمایش کره زمین اما از اواخر قرن بیستم میلادی نگران کننده تلقی شد و این زمانی است که فعالیت های صنعتی در اوج شکوفایی و رونق بودند. هرچند نمی توان نقش کاهش مساحت جنگل ها را در افزایش گرمای زمین و تغییر اقلیم نادیده گرفت اما دقیقا از زمان انقلاب صنعتی به بعد بود که آب و هوا و زیست بوم های متنوع کره خاکی به طرز فزاینده ای تحت تاثیر فعالیت های انسانی قرار گرفتند.در این راستا ،توافق نامه ها و پیمان نامه های متعددی بین کشورها با یکدیگر و حتی زیر نظر سازمان ملل متحد منعقد شد و کشورها متعهد شدند تا با کاهش مصرف سوخت های فسیلی و متعاقب آن کاهش اننتشار گازهای گلخانه ای و همچنین کمک به یکدیگر و کشورهای درحال توسعه برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر، در نهایت به فریاد کره زمین رسیده و مانع از تغییرات ناخوشایند در محیط زیست شوند.
«پیمان های ریو»، «پیمان کیوتو»، «معاهده پاریس» و چندین و چند توافق دیگر از آن جمله اند. اما شاید بتوان موثرترین آن ها را نشست های تغییرات اقلیمی زیر نظر سازمان ملل متحد دانست؛ از سال ۱۹۹۵، کشورها تحت چارچوب کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل (UNFCCC) گرد هم می‌آیند تا در مورد محیط زیست با هم صحبت کنند. هرچند سال گذشته که جهان درگیر پاندمی کرونا بود این نشست به تعویق افتاد، اما به عقیده بسیاری از کارشناسان و متخصصین تاثیرات چنین توافق ها و جلساتی در مقابل سرعت انتشار گازهای گلخانه ای و گرمایش زمین بسیار ناچیز شمرده می شود.حال برگزاری بیست و ششمین کنفرانس جهانی تغییرات اقلیم موسوم به کاپ(۲۶ COP )از ۳۱ اکتبر تا ۱۲ نوامبر (۹ تا ۲۱ آبان ماه) سال جاری در شهر گلاسکو اسکاتلند شاید یکی از آخرین شانس ها برای جبران فرصت سوزی های گذشته قلمداد شود. بناست در این کنفرانس، ۲۰۰ کشور برنامه های خود را برای چگونگی کاهش انتشار گازهای گلخانه ای تا سال ۲۰۳۰ ارائه دهند. جالب است که بدانید که در این کنفرانس بیست و پنج هزار نماینده از ۲۰۰ کشور جهان شامل روسای جمهور، نخست وزیران، مدیران سازمان های مرتبط، کارشناسان، کنشگران و فعالان محیط زیستی شرکت دارند.هدف اصلی کوپ ۲۶، بالابردن سطح تعهدات کشورها برای مهار گازهای گلخانه ای است؛ همچنین سرعت بخشیدن به تولید خودروهای برقی، تسریع حذف نیروگاه های ذغال سنگی، کاهش جنگل زدایی و ایمن سازی در برابر صدمات ناشی از تغییرات اقلیمی نیز از اهداف عمومی کنفرانس کوپ ۲۶ امسال است.همه این اهداف، ادامه توافق پاریس ۲۰۱۵ هستند که در رابطه با کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای، سازگاری و افزایش قابلیت انطباق با اثرات تغییر اقلیم و تاب آوری بود که از سال ۲۰۲۰ شروع شد و در آن کشورها متعهد بر نگه داشتن افزایش میانگین دمای جهانی بسیار پایین تر از ۲ درجه سانتیگراد و پی گرفتن تلاش ها برای محدود کردن افزایش دما و همچنین رسیدن به تراز منفی انتشار کربن تا سال ۲۰۵۰ شده اند.
البته باید اذعان کرد که برگزاری اجلاس کشورهای گروه ۲۰ موسوم به G۲۰ که عامل انتشار ۸۰ درصد گازهای گلخانه ای جهان به شمار می روند و صدور مفاد بیانیه و تعهدات مبهم آنان در قبال حفاظت از آب و هوا، و همچنین عدم حضور روسای جمهور روسیه و چین در گلاسکو که در زمره کشورهای صاحب نام صنایع و اقتصاد دنیا هستند ، کنفرانس کوپ ۲۶ را تحت شعاع قرار داده است.
حال ایران نیز برای حضور در کنفرانس گلاسکو اعلام آمادگی کرده است. گفته می شود ،هیئت نمایندگی ایران به ریاست علی سلاجقه - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست- ۱۷ آبان در اجلاس تغییرات اقلیمی حضور خواهند یافت.اما به بهانه برگزاری و حضور ایران در کنفرانس تغییرات اقلیمی گلاسکو ۲۰۲۱ و البته داغ شدن مباحثی محیط زیستی، از یک استاد هواشناسی پرسیدیم، آیا ایران می تواند با توجه به وجود زیرساخت هایی که عمدتا بر مبنای سوخت های فسیلی بنا نهاده شده اند و نیز نبود فناوری هایی نظیر خودروهای برقی و یا تجهیزات استفاده از انرژی پاک، با کشورهای دیگر در جهت کاهش گرمایش زمین و تقلیل انتشار گازهای گلخانه ای همگام و هم مسیر شود؟ و اساسا راهکارهای جلوگیری از تولید حجم انبوه گازهای گلخانه ای در کشور چیست؟
محمود رائینی سرجاز در گفت و گو با ایسنا از زندگی بر پایه سوخت های فسیلی در کشور سخن به میان آورد و با اشاره به اینکه کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در ایران مشکل است، اظهار کرد: ایران از نظر انرژی خورشیدی بسیار غنی بوده و باید برای بهره مندی از انرژی پاک و خصوصا انرژی خورشیدی و باد سرمایه گذاری شود، اما متاسفانه شاهدیم که حتی به جای سوزاندن گاز، از مازوت استفاده می شود که بسیار آلاینده است.رائینی ،وابستگی به انرژی فسیلی و سیاست های کشور را مسبب کاهش موفقیت در زمینه استفاده از انرژی های پاک دانست و تاکید کرد: کارایی مصرف انرژی در داخل بسیار پایین است، بهره برداری از انرژی پاک نیاز به دانش و فناوری دارد، شاید دانش آن وجود داشته باشد اما فناوری را باید از جایی دیگر خریداری کرد، بنابراین تحقق این مهم در کشور بسیار مشکل است.وی، پیامدهای روند فعلی مصرف بی رویه سوخت های فسیلی و کنترل و مهار مصرف را وابسته به مسائل سیاسی و اجتماعی دانست و گفت: نشانه های تغییر اقلیم، هم اکنون به خوبی در ایران قابل مشاهده است؛ افزایش دما، کاهش بارندگی، تبدیل بسیاری از تالاب ها به کانون ریزگردها شماری از این نشانه ها هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری از میانگین افزایش ۳.۵ تا ۵ درجه سانتیگرادی دمای کره زمین تا سال ۲۰۵۰ خبر داد و در بیانی مستند افزود: به گزارش روزنامه گاردین به نقل از پرفسور Tom Growther استاد دانشگاه زوریخ در «مجمع جهانی اقتصاد داووس» در سال ۲۰۲۰ بزرگترین و ارزان ترین راهکار جلوگیری از تغییر اقلیم، کاشت میلیاردها درخت (۱۱ درخت به ازای هر انسان) است.رائینی با یادآوری این مطلب که درختان با به دام اندازی گازکربنیک بحران تغییر اقلیم جهانی را کاهش می دهند، تاکید کرد: برای کاشت این شمار درخت، ۱۱ درصد از خشکی های جهان، افزون بر درختان موجود، باید زیر کشت درخت بروند. در مناطق استوایی به دلیل بارندگی بالا ۱۰۰ درصد زمین زیر کشت درخت می رود، ولی در مناطق خشک و نیمه خشکی مانند ایران باید با کشت درختچه ها و درختان تاب آور به کم آبی به این «کارزار» جهانی که از سوی «سازمان خواروبار جهانی (FAO)» و «برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP)» راه افتاده است، پیوست.وی خاطرنشان کرد: اگر به آینده کشور و جهان و جلوگیری از فقر و درماندگی انسان ها ارزش
می گذاریم، نه تنها باید از نابودی درختان و بوته زارهای کنونی جلوگیری کرد، بلکه باید به کاشت درختچه ها و درختان در سراسر کشور دست به کار شد.این محقق، مولف و کارشناس هواشناسی، ناآگاهی و آزمندی را سبب کوته نظری و
نادیده گرفتن حقوق نسل های آینده و عدم اندیشه به آینده کره زمین و محیط زیست دانست و تصریح کرد: یکی از نمونه های این نادیده انگاری به آتش کشیدن مزارع و شالیزارها در شمال پس از برداشت برنج است، با این اقدام در واقع آن کربنی که توسط گیاه جذب و به ماده تبدیل شده و از جمله گازهای گلخانه ای است، دوباره با فرآیند سوزاندن آزاد و
منتشر می شود.
رائینی، ایران را یکی از آسیب پذیرترین مناطق جهان از تغییر اقلیم و یکی از ۱۰ کشور نخست گسیلنده گازهای گلخانه ای معرفی و اضافه کرد: از این رو ایران باید نقش مهمی در اجرای توافق نامه ۲۰۱۵ پاریس داشته باشد. برای این کار نیاز به برنامه ریزی های کلان بوده و این ها مسائلی اند که لازم است، مسئولان تصمیم ساز و تصمیم گیر به آن فکر و اندیشه و عمل کنند.وی با اشاره به اینکه راهکارهای بسیاری برای جلوگیری از تغییرات خانمان سوز اقلیمی پیشنهاد شده است اما چنین کاری به همت جمعی نیاز دارد، گفت: کاهش سوخت های آلاینده مانند مازوت و ذغال سنگ، اجرای زیرساخت های صنعتی، شهری و ترابری برای افزایش کارایی مصرف انرژی، کاهش تلفات انرژی در شبکه های انتقال و توزیع، دستیابی به فناوری های انرژی پاک برای استفاده از انرژی های خورشیدی، باد و امواج دریایی بخشی از راهکارهای کلان مقابله با تغییرات اقلیمی است.عضو هیئت علمی و استاد تمام دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، خواستار بازنگری در قیمت گذاری عامل های انرژی و یارانه دهی به جامعه هدف شد و اظهار کرد: از یک سو عبور و مرور خودروهای تک سرنشین و خودروهایی که تردد غیرضروری دارند، اتلاف انرژی و آلایندگی هوا را به دنبال دارد، از سوی دیگر، رساندن قیمت سوخت به معیار جهانی نیز مشکلات اجتماعی در پی خواهد داشت ،بنابراین پیشنهاد می شود ،یارانه به جامعه هدفی تعلق گیرد که زندگی آن ها با حمل و نقل در ارتباط است و با افزایش نرخ دچار مشکل می شوند.رائینی، برنامه ریزی برای سازگاری و تاب آوری با تغییرات ناگوار اقلیمی و گسترش شبکه هشداردهی پدیده های ناگوار جوی را از دیگر راهکارهای مقابله با تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین برشمرد و یادآور شد: جلوگیری از آسیب به محیط زیست و کشت درختان و درختچه ها برای جذب دی اکسیدکربن ،مهم ترین و بهترین راهکار خنثی کردن آسیب های انتشار گازهای گلخانه ای و مقابله با تغییرات اقلیمی است. وی همچنین خواستار گسترش فرهنگ مصرف بهینه انرژی در میان مردم و جامعه شد و تاکید کرد: تبلیغ راهکارهای درست مصرف، توسعه و ترویج فرهنگ پیاده روی و دوچرخه سواری یا استفاده از اتوبوس به جای ماشین شخصی؛ کاهش تلفات و مصرف مواد غذایی به ویژه کاهش مصرف گوشت قرمز؛ باز کاربری، تعمیر و بازیافت مواد مصرفی؛ کاهش مصرف انرژی های فسیلی و استفاده از انرژی خورشیدی در منازل و استفاده از ماشین های الکتریکی از جمله راهبردها و راهکارهایی است که باید مطمح نظر قرار گیرد و اجرایی شوند.
به نظر می رسد، ایران برای رسیدن به هدف گذاری کاهش و به صفر رساندن انتشار کربن راه طولانی در پیش دارد ،چراکه موضوع تغییرات اقلیمی با سیاست و اقتصاد و جامعه گره خورده و نمی توان بدون نگاه به این جوانب مانع از انتشار گازهای گلخانه ای شد. حال باید تا هفته آینده به انتظار نشست و دید، ایران در گلاسکو چه مواضعی را در قبال تغییرات اقلیمی مطرح و چه اهدافی را دنبال خواهد کرد.