* مصطفی یحیایی

اگر در کلانشهرها و شهرهای بزرگی چون تهران زندگی می کنید، حتما بارها از ترافیک کلافه‌ی کننده ی خیابان ها خسته شده اید و با خود عهد کرده اید که دیگر در ساعات پیک ترافیک از منزل خارج نشوید. اما زمانی که هر روز مجبورید مسیر میان محل کار و منزلتان را ساعت ها در ترافیک سنگین اتوبان ها و خیابان ها طی کنید، چاره ای به جز تاب آوری و ساعت ها منتظر ماندن ندارید. ترافیک هرچند امری ناخوشایند است، اما یک بخش ثابت زندگی شهرنشینی است.

رشد سریع شهرنشینی و مهاجرت به شهرها، معضلات فراوانی را به همراه داشته است که یکی از بزرگ‌ترین و اصلی ترین آن به ویژه در سطح کلانشهرها، معضل ترافیک و سختی رفت و آمد است. زمانی که خیابان ها و اتوبان ها نسبت به ده سال قبل تغییر و گسترش بسزایی نداشته ، ولی در عوض سالانه صد ها هزار خودرو به سطح شهرها اضافه می شود، پس بوجود آمدن ترافیک در اتوبان ها و خیابان های شهرهای بزرگ ، امری بسیار طبیعی بنظر می رسد.
اما جای یک سئوال مهم در این میان باقی است که چه عواملی سبب می شود که چنین بار ترافیکی شدیدی در بازه های زمانی مشخص بالاخص در عصرها گریبانگیر کلانشهرها شود. آیا مسئولین شهری از این عوامل بی اطلاعند و اگر هم مطلع اند، چرا اقدامات عملی تاثیرگذاری در این حوزه صورت نمی پذیرد تا کمی ترافیک خیابان ها روان تر شود و شاهد ترافیک کمتری در خیابان ها باشیم.
کمی و کاستی در وسایل حمل و نقل عمومی که به عنوان نبض حیات شهرها و تعیین راهبردهایی برای کنترل و مدیریت ترافیک است که قطعا مزید بر علت است و نتیجه آن می شود که این روزها با آن مواجه ایم. ماشین های تک سر نشینی که علاوه بر تحمیل بار ترافیکی، آلودگی هوا را نیز در پی دارند. عدم تحقق شهرالكترونيك و كاستی ‌هايی كه در بخش ‌های حمل و نقل عمومی وجود دارد، قطعا یکی از عوامل تاثیرگذار در افزايش ترافيك شهری است. چرا که  اگر شهر الكترونيك محقق شود، مسلما بسياری از سفرهای درون‌شهری كمتر شده  و ترافیک هم به طرز چشمگیری کاهش می یابد. 
اجزای یک سیستم حمل و نقل نشات گرفته از سه عمل مهم انسان، وسیله نقلیه، راه و شرایط محیطی است. هر چه طراحی مهندسی، آموزش درست در کنار فرهنگ سازی و قوانین بازدارنده بصورت صحیح اعمال گردد، مسلما مدیریت و کنترل ترافیک نیز در دسترس تر خواهد بود. بطور مثال یکی از عوامل ایجاد ترافیک ، نبود جای پارک در بسیاری از معابر شلوغ شهر است که همین امر گاها بار ترافیکی بسیار شدیدی را بر خیابان ها تحمیل می نماید. نادیده گرفتن حقوق شهروندی توسط خود شهروندان نیز به شکل توقف در مکان های غیرمجاز، ایستادن های طولانی مدت دوبله، پارک کردن در نزدیک 
تقاطع ها، درون پیاده روها هم در بسیاری از موارد مزید بر علت است.
 بنابراین علاوه بر ایجاد زیرساخت هایی همچون حمل و نقل عمومی، افزایش بزرگراه ها و طرح هایی همچون طرح ترافیک و زوج و فرد، کنترل ترافیک بیشتر به جنبه مدیریت رفتار شهروندان یک شهر من جمله راننده ، عابر، موتورسوار، دوچرخه سوار ، مسافر و ... بستگی دارد. رانندگانی که کمتر حقوق دیگران را رعایت می کنند و متاسفانه تضییع حق سایرین را که از رفتارهای ضد ارزشی است، ارزش می دانند و این مسئله در ابعاد مختلف به تشدید ترافیک دامن می زند. عواملی دیگری همچون نادیده گرفتن و بعضاً بی محلی به تابلوها ، علائم و کلاً قوانین راهنمائی و رانندگی در سطح بسیار وسیع توسط بسیاری از افراد جامعه که متاسفانه امروزه تبدیل به یک عادت اجتماعی شده است در روند ترافیکی شهرها نقش بسزایی دارد. در این میان سوار و پیاده کردن مسافران توسط تاکسی ها و خودروهای مسافرکش شخصی در هرجایی که دلشان می خواهد هم بی تاثیر نیست. 
در ساعات اوج ترافیکی، ماشین سواری های گردشی و تفریحی بدون هدف که اغلب برای گذران وقت در خیابان های شلوغ پرسه می زنند هم این روزها قابل مشاهده است که تمامی این عوامل شرایط ترافیکی را ایجاد می کند که این روزها با آن روبرو هستیم. اصلاح رفتارهای ترافیكی نیاز به یک فرهنگ سازی گسترده و مستمر دارد و امید آن می رود که مدیریت شهری علاوه بر اصلاح زیر ساخت ها در ابعاد مختلف، در بخش فرهنگ سازی نیز رویکردهای جدی در نظام های آموزشی کشور اجرا نمایند.