* فاطمه یحیایی
ایران یکی از غنی ترین کشورهای جهان در حوزه ی گیاهان دارویی است و بیش از دو سوم گونه های گیاهی قاره اروپا در ایران وجود دارد.
گیاهانی که می توانند با ارزآوری میلیون‌ها دلار حتی از صادرات نفت و محصولات نفتی پیشی گرفته و منبع درآمد قابل توجهی برای کشور به حساب آیند. ایران با داشتن یازده اقلیم از سیزده اقلیم جهان و یکی از بهترین خاستگاه‌های رشد و تکثیر گیاهان دارویی یکی از برجسته ترین کشورها در حوزه ی کشت گیاهان دارویی به حساب می آید. متاسفانه با وجود هشت هزار و ۴۲۳ گونه گیاهی در ایران، طبق آخرین تحقیقات علمی که از دو هزار و ۳۰۰ گونه آن به عنوان گونه‌های دارویی و صنعتی یاد می شود، تعداد محدودی از آن ها بصورت صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد. قابل توجه این که امارات، اسپانیا و چین ، اصلی ترین مقاصد صادراتی گیاهان دارویی ایران هستند، که البته بخش عمده ای از آن ها بصورت خام فروشی صورت می گیرد.
البته در هفته ی گذشته ، علی ابراهیمی معاونت علمی فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، با اشاره به تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب سنتی در معاونت علمی ریاست جمهوری گفت: از بدو تاسیس ستاد گیاهان دارویی و طب سنتی در معاونت علمی، جلسات متعددی برای توسعه امور و هم فکری در این حوزه تشکیل شده که منجر به ریل گذاری در مسیر توسعه شده است و همواره تلاش ها در جهت کاهش میزان خام فروشی گیاهان دارویی ادامه دارد.
در این راستا ، علمی شدن صنعت گیاهان دارویی کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است ومادامی که گیاهان دارویی در چرخه بازپروری و صنعتی شدن قرار نگرفته اند و زنجیره صنعتی به وجود نیامده نمی‌توان در بخش‌های سلامت و اقتصاد این حوزه با پیشرفت قابل توجهی روبرو بود، جرا که مشکل اساسی در زمینه گیاهان دارویی در کشور ما موضوع تولید نیست بلکه فرآوری، بازاریابی و ارزآوری در این بخش است که از آن غافل شده و آن را فراموش کرده‌ایم. باید در نظر داشت در شرایطی که مشکلاتی همچون اشتغال و بیکاری گریبانگیر بسیاری از مناطق محروم کشور است، توجه به ظرفیت های بکر کشاورزی همچون کشت گیاهان دارویی می تواند بسیار موثر باشد. البته به شرط آنکه این سرمایه های عظیم در سایه ی بی برنامه گی مسئولان و سودجویی دلالان با خام‌فروشی به باد فنا نرود.
آمارها نشان می دهد که اقبال عمومی در جوامع پزشکی در جهان به سمت گیاهان دارویی به شدت در حال افزایش است و طبق پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی ، میزان تولید و مصرف گیاهان دارویی در سطح جهان در سال ۲۰۵۰ به 5 هزار میلیارد دلار خواهد رسید در حالی که فقط چهارده درصد از کل سهم تجارت جهانی در این حوزه به ایران تعلق دارد.
البته عوامل متعددی از جمله کم آبی، اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های غیراصولی، مواردی چون مکانیزه نبودن کاشت، داشت و برداشت، خام فروشی، نبود صنایع تبدیلی و بسته‌بندی ، دلالی افراد سودجو تاثیرگذار است.البته در این راستا عدم وجود تسهیلات و امکانات لازم به فعالیت های تولید محور و البته دانش بنیان یکی از موانع جدی در فراوری این محصولات است. چرا که میزان درآمدی که از خام فروشی نصیب کشاورز ایرانی می شود ، حتی به اندازه ی پول کارگرش هم نخواهد بود و دلالان به دنبال آنند که با خریداری این محصولات خام ، سرمایه ی عظیمی را از دست کشاورز ایرانی خارج نمایند.
کشورهایی همچون آلمان در این حوزه با رشد قابل توجهی روبرو هستند. با وجود آنکه این کشورسابقه ای در تولید و مصرف گیاهان دارویی ندارد، ارزآوری و سوددهی بالای این صنعت سبب شده تا این کشور با برنامه ریزی دقیق و منسجم ، خود را به عنوان یک قطب در تولید گیاهان دارویی در جهان معرفی کند. در حال حاضر درآمد ارزی آلمان فقط از طریق فرآوری و تولید گیاهان دارویی بیش از دو برابر درآمد ارزی ایران از طریق فروش نفت خام است و ما هنوز در این حوزه نه تنها موضوع را جدی نگرفته ایم بلکه از این سودآوری قابل توجه در راستای بالا بردن درآمد ملی بی بهره مانده ایم.
البته ضعف در این صنعت را به وضوح در گیاه شناخته شده ای همچون زعفران را می توان مشاهده نمود. کشور اسپانیا در حالی در صدر تولید کنندگان زعفران در جهان قرار دارد که فقط یک درصد زعفران دنیا را تولید می‌کند، اما در مقابل ایران با وجود تولید نود درصد از زعفران دنیا فقط به دلیل نداشتن صنایع تبدیلی حدود پنج درصد از این بازار بزرگ را از آن خود کرده است. قطع به یقین بدون حمایت از کارآفرین و تولید کننده ی ایرانی، صادرات فراوری شده ی هر محصولی اعم از گیاهان دارویی سرابی بیش نخواهد بود. واضح و مبرهن است که آماده نبودن بستر‌های مناسب و محدود بودن تکنولوژی فرآوری گیاهان دارویی در کشور سبب شده که در داخل کشور، گیاهان دارویی تولیدی به صورت خام و فله ای صادر شوند که به غیر از تخریب طبیعت و از بین بردن ذخایر ژنتیکی کشور آورده ی قابل توجه دیگری را ندارد.