* فرید خوشدل- کارشناس اجتماعی
در دنیای امروز، فضای مجازی به بخش جدایی‌ ناپذیر زندگی بسیاری از افراد تبدیل شده است. این فضا با ارائه امکانات متنوع ارتباطی، اطلاعاتی و سرگرمی‌های گوناگون، تأثیرات عمیقی بر ابعاد مختلف زندگی افراد گذاشته است. در کنار تمامی اثرات مثبتی که این فضا در زندگی افراد ایجاد کرده است، یکی از این تأثیرات، افزایش سرخوردگی عاطفی، فرهنگی و اجتماعی در میان کاربران فضای مجازی است. در این مقاله، به بررسی چگونگی و دلایل این پدیده پرداخته و راهکارهایی برای کاهش آن ارائه خواهد شد.
فضای مجازی با ارائه امکانات مختلف برای ارتباط و تعامل با دیگران، موجب افزایش انتظارات افراد از روابط خود شده است. اما درعمل، این ارتباطات اغلب سطحی و کوتاه ‌مدت هستند و نمی‌توانند نیازهای عاطفی کاربران را برآورده سازند. این امر به حس تنهایی و انزوا در فرد منجر می‌شود و موجب افزایش سرخوردگی و افسردگی او می‌گردد. همچنین مشاهده تصاویر و پست‌های مربوط به زندگی موفق دیگران در شبکه‌های اجتماعی، احساس حقارت، کمبود و ناکامی را در کاربران تقویت می ‌کند. غافل از آنکه عموم افراد تنها از لحظات خوش زندگی خود رونمایی می کنند و هرگز رنج ها و لحظات ناخوشایند زندگی خود را به نمایش نمی گذارند.
مازاد بر اینکه فضای مجازی با ارائه محتوای گسترده از فرهنگ‌های مختلف، موجب تعامل و آشنایی افراد با این فرهنگ‌ ها می‌شود. اما این تعامل اغلب سطحی و گذراست و فاقد درک عمیق و همدلی با فرهنگ‌های دیگر می ‌باشد. همچنین دسترسی آسان به محتوای فرهنگی بیگانه و جذاب، می‌تواند موجب کمرنگ شدن هویت و ارزش‌های فرهنگی بومی افراد شود. این امر به سرخوردگی فرهنگی و هویتی در افراد منجر می‌گردد.
تقریبا قریب به اتفاق کارشناسان این حوزه بر این عقیده اند که فضای مجازی با ارائه امکانات مختلف برای تعامل اجتماعی، موجب اختلال در روابط چهره به چهره افراد شده است. دسترسی آسان به اطلاعات و ایجاد ارتباطات سریع و بی‌ واسطه در فضای مجازی، باعث کاهش مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی افراد در دنیای واقعی می‌گردد. همچنین حضور در فضای مجازی و ایفای نقش‌های جدید در این فضا، موجب تشتت هویت اجتماعی افراد شده و احساس تعلق و پذیرش اجتماعی را در آنها کاهش می‌دهد.
اما در مقابل آموزش استفاده صحیح و هدفمند از فضای مجازی به افراد، به‌ ویژه نسل جوان بسیار حائز اهمیت است. تقویت مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی افراد در محیط‌های واقعی و ایجاد محتوای فرهنگی غنی و جذاب در فضای مجازی برای تقویت هویت فرهنگی باید در الزامات قوانین فرهنگی هر کشوری قرار بگیرد. از همه مهم تر ، تقویت ارزش‌ های خانواده و ایجاد فضای تعاملی میان اعضای خانواده می تواند بیش از بیش نفش محافطتی بر نسل جوان ایفا نماید. قطعا باید به این مهم توجه ویژه ای داشت که فضای مجازی به‌ رغم فواید فراوانی که دارد، می‌تواند موجب افزایش سرخوردگی عاطفی، فرهنگی و اجتماعی در افراد گردد. برای کاهش این پیامدهای منفی، نیاز است که افراد در استفاده از این فضا رویکرد هوشمندانه و هدفمند داشته باشند و محیط‌های واقعی زندگی را نیز تقویت کنند. همچنین طراحی و ارائه محتوای مناسب در فضای مجازی، می‌تواند در کاهش این آسیب‌ها مؤثر باشد.