* مصطفی یحیایی
متاسفانه موضوع گرانی میوه‌ها و سود دلالان در کشورهای در حال توسعه یک مشکل کلیدی است که نیاز به توجه و بررسی دقیق تری دارد. این مسئله در کشور ما نیز فراخور شرایط اقتصادی بسیار فراگیر است. اکنون که در فصل تابستان قرار داریم، قیمت میوه هایی از قبیل زردآلو، گیلاس، هلو و ... از دلار هم جلو زده است. اما سئوال اصلی اینجاست سود ناشی از گرانی به جیب کشاورزان می رود یا دلالان؟ اصلا چه بستری سبب می شود که بازار میوه و سبزیجات جایگاه برای جولان دلالان می شود. قطعا زنجیره تأمین ناکارآمد از مهم ترین دلایل این آشفته بازار است.
در بسیاری از این کشورها، از جمله ایران زنجیره تأمین میوه و سبزیجات بسیار پیچیده و ناکارآمد است. کشاورزان اغلب با چالش‌هایی مانند نبود بازارهای فروش مطمئن، زیرساخت‌های ضعیف حمل و نقل و انبارداری و نبود اطلاعات بازار روبرو هستند. این مسائل باعث می‌شود کشاورزان قادر به فروش محصولات خود با قیمت مناسب نباشند و سود چندانی نصیب آن‌ها نشود. در چنین شرایطی، دلالان و واسطه‌ها فرصت پیدا می‌کنند تا محصولات را با قیمت های پایین از کشاورزان خریداری کنند و سپس با افزایش قیمت های چشمگیر به مصرف کنندگان نهایی بفروشند. این واسطه‌گری غیرضروری باعث می‌شود ، سود اصلی به جیب دلالان برود و مصرف‌کننده نهایی را با قیمت‌های بسیار بالا مواجه کند.
کمبود زیرساخت‌های مناسب برای حمل و نقل، انبارداری و نگهداری میوه‌ها و سبزی‌ها در این کشورها، منجر به هدر رفت و فساد زیاد محصولات می‌شود. این مسئله نیز به نوبه خود باعث کاهش عرضه و افزایش قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان می‌گردد. باید پذیرفت که کشاورزان اغلب از اطلاعات کافی در مورد قیمت ها، تقاضا و شرایط بازار برخوردار نیستند. این امر آن‌ها را در موقعیت ضعیفی برای چانه زنی قرار می‌دهد و در مقابل، دلالان و واسطه‌ها با در اختیار داشتن این اطلاعات، می‌توانند به راحتی قیمت ها را به نفع خود تعیین کنند.در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، سیاست گذاری و حمایت های دولتی برای کشاورزان و زنجیره تأمین میوه و سبزی ناکافی است. نبود یارانه‌ها، بیمه محصولات، تسهیلات اعتباری و سایر حمایت‌های دولتی باعث می‌شود کشاورزان آسیب‌پذیر باقی بمانند. بماند که در برخی موارد، محدودیت های تولید مانند کمبود آب، زمین کشاورزی یا نهاده‌های تولید می‌تواند باعث افزایش قیمت ها شود. این مسائل مربوط به تولید، به همراه سایر عوامل ذکر شده، چرخه معیوب افزایش قیمت‌ها را تشدید می‌کند.
البته با ایجاد بازارهای مستقیم بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، امکان حذف واسطه ها فراهم می‌شود. این مسئله به کشاورزان کمک می‌کند تا قیمت مناسب تری را دریافت کنند و مصرف کنندگان نیز محصولات با قیمت مناسب تری تهیه نمایند.
تشکیل تعاونی‌های قوی میان کشاورزان نیز می‌تواند زمینه ساز فروش محصولات کشاورزان به صورت مستقیم به مصرف کنندگان شود و از این طریق نیز نقش واسطه‌ها را محدود نمایند.
حمایت مالی و تسهیلات اعتباری از کشاورزان و ایجاد زنجیره‌های توزیع کوتاه‌تر نیز قطعا در پروسه ی حذف دلالان و کاهش قیمت ها بسیار اثرگذار است. با حذف واسطه‌ها و ایجاد زنجیره‌های توزیع کوتاه تر، هزینه‌های تولید و توزیع کاهش می‌یابد و در نتیجه قیمت‌های نهایی برای مصرف کنندگان نیز کاهش خواهد یافت.
و در نهایت شاه کلید نظارت و کنترل برعملکرد واسطه‌ها که عموما بسیار ضعیف است. اعمال نظارت و کنترل بر عملکرد دلالان و واسطه‌ها از طریق سازمان‌های مربوطه می‌تواند از سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری نماید. در نهایت، شفافیت و نظارت بیشتر بر بازار میوه و سبزی و اجرای مقررات ضد انحصار می‌تواند نقش دلالان را محدود و قدرت فروش محصولات کشاورزی را بطور مستقیم برای کشاورزان را افزایش دهد. این اقدامات پیچیده و چند جانبه نیاز به همکاری و هماهنگی بین دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی دارد.