* میترا اکبری 
شروع کسب وکار بسیار سخت و پیچیده به نظر می رسد. اما نکته ای که اغلب کارآفرینان تازه کار فراموش می کنند توسعه و گسترش کسب و کار است . هر چند شروع کسب و کار یک چالش است اما حفظ کسب و کار و گسترش آن نیز دارای اهمیت بسیاری است. اگر نتوانید کسب و کار خود را در زمان مناسب  و به درستی توسعه و گسترش دهید، بازار را به رقیبان خود واگذار کردید و جایگاه شما در بازار تنزل خواهد یافت. 
اینکه چه زمانی شروع به توسعه کسب و کار خود کنیم؛ موضوعی است که در این مطلب به آن می‌پردازیم. گسترش کسب و کار مطمئنا به آسانی نخواهد بود و شما با چالش هایی رو به رو خواهید شد. اما نکته ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که این چالش ها را به خوبی مدیریت کرده و کسب و کار خود را توسعه دهید. در این راه شما باید بدانید که توسعه کسب و کار به معنی افزایش هزینه ها خواهد بود و حتی در پاره ای از موارد شما نیاز به منبع مالی جدید دارید. 
همچنین با گسترش کارها نیازمند کارمندان بیشتر خواهید بود. کسب و کارها بدون تعیین هدف و برنامه آینده امکان رشد و توسعه ندارند و همواره باید به دنبال یافتن راه هایی برای حضور و پیشرفت در بازار باشند. مراحل ایجاد و توسعه کسب و کار پروسه زمان بر و 
وقت گیری است که برای رسیدن نتیجه دلخواه نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد. برای گسترش کسب و کار باید به چند نکته توجه داشته باشید. وجود مشتریان ثابت برای هر کسب و کاری نشانه مثبتی است زیرا آنان محصولات و خدمات ارائه شده از سوی شما را 
پسندیده اند و رضایت آنها را جلب کردید. زمانی که 
مشتری ها به دنبال شعب جدید از شما می گردند و امکان ارائه خدمات به مشتریان دورتر از شعبه اصلی را دارید ، پس یکی از معیارهای رشد را دارید. 
داشتن نیروی انسانی قوی و توانمند برای توسعه و گسترش کسب و کار بسیار موثر است اگر تیمی قوی از کارکنان دارید که حاضرند در کنار شما به پیشرفت کسب و کار کمک کنند می توانید به فکر توسعه بیفتید. سودآوری نکته مهم دیگری است که باید به آن توجه لازم کنید .اگر شما در یک دوره کوتاه مدت مثلا 3 الی 5 ساله کسب و کار شما سودآور است و توانستید چالش های کسب و کار را به خوبی مدیریت کنید یکی دیگر از معیارهای توسعه و گسترش کسب و کار را کسب کردید. 
نکته بعدی شرایط بازار است اینکه فعالیت اقتصادی شما ظرفیت گسترش را دارد و یا می تواند چند سال آینده در بازار دوام بیاورد به عبارتی دیگر ظرفیت پیشرفت در فضای کسب و کار شما مهیا است اگر پاسخ بله است می توانید به رشد و توسعه کسب و کار خود بیندیشید در غیراین صورت شما نیاز دارید استراتژی راعوض کنید. همانطور که قبلا به آن اشاره شد ، نقدینگی و تامین مالی برای گسترش کسب و کار ضروری است پس در این مورد با حسابدار خود صحبت کنید میزان هزینه و سود را دقیق محاسبه کنید.
 آیا کسب و کار شما از پس هزینه‌های گسترش برمی‌آید و یا خیر. نیاز سنجی کنید اینکه مشتریان و مراجعان شما به چه میزان نیاز به خدمات و محصولات شما دارند می تواند کمک بزرگی برای شما باشد. 
سعی کنید در کنار کار اصلی از دیگر خدمات استفاده کنید وهمچنان که کار اصلی رو توسعه می دهید ارائه محصولات و خدمات  فرعی را نیز شروع کنید. برای تبلیغات محصولات جدید و قدیمی از فضای مجازی غافل نشوید در این دوران ، بیشتر وقت انسان ها در فضای مجازی می گذرد . تولید محتوا کنید و محصولات را معرفی کنید و از سایر کسانی که در این فضا فعالیت چشمگیر دارند بخواهید در این امر شما را یاری کنند. به نظرات مشتریان در این فضا پاسخ دهید از انتقادات نرنجید و سعی کنید از این انتقادات در مسیر پیشرفت بهره مند شوید. 
برای توسعه کسب و کار به دنبال جذب سرمایه گذار باشید. بهره‌مندی از سرمایه‌گذاران مطمئن از مهم‌ترین مراحل رشد و کسب و کار است. رقبای خود را بشناسید اینکه رقبای شما چه کسانی هستند و محصولات تولیدی را چگونه به بازار عرضه می کنند ؟!! همه این اطلاعات می تواند در ماندن شما در بازار نقش موثری داشته باشد و به خاطر داشته باشید فرایند رشد مداوم است . توسعه کسب و کار نیاز به تلاش و کوشش فراوان دارد .در کنار این خصلت صبور بودن را فراموش نکنید، در کنار این موارد می‌توانید از تجارب کارآفرینان استفاده کنید.