* مصطفی یحیایی

دوران نوجوانی، دورانی پر از تغییر و تحول است. نوجوانان در این دوره با چالش‌های جدیدی روبه‌رو می‌شوند، از تغییرات جسمی و هویتی گرفته تا فشارهای اجتماعی و تحصیلی. در این میان، توانایی تفکر نقادانه به عنوان یک ابزار ضروری برای عبور موفقیت‌آمیز از این دوران و آمادگی برای زندگی بزرگسالی، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. تفکر نقادانه فراتر از صرفاً اندیشیدن است؛ این یک فرآیند فعال و پویا است که شامل ارزیابی اطلاعات، تحلیل استدلال‌ها، شناسایی پیش‌فرض‌ها و اتخاذ تصمیمات آگاهانه می‌شود. پرورش این مهارت در نوجوانان، آن‌ها را قادر می‌سازد تا در برابر اطلاعات نادرست و فریبنده مقاومت کنند، راه‌حل‌های خلاقانه برای مشکلات پیدا کنند و به شهروندانی مسئولیت‌پذیر تبدیل شوند.
یکی از مهم‌ترین دلایل لزوم پرورش تفکر نقادانه در نوجوانان، مواجهه آن‌ها با سیل عظیمی از اطلاعات است. در عصر دیجیتال، نوجوانان به طور مداوم در معرض اخبار، نظرات و تبلیغات از منابع مختلف قرار دارند. این اطلاعات می‌توانند گمراه‌کننده، جانبدارانه یا حتی نادرست باشند. تفکر نقادانه به نوجوانان کمک می‌کند تا این اطلاعات را ارزیابی کنند، اعتبار آن‌ها را بسنجند و تشخیص دهند که کدام اطلاعات قابل اعتماد هستند و کدام اطلاعات نیاز به بررسی بیشتر دارند. این مهارت، نوجوانان را در برابر اخبار جعلی، تبلیغات فریبنده و سوءاستفاده‌های اینترنتی محافظت می‌کند و آن‌ها را قادر می‌سازد تا در دنیای اطلاعاتی امروز، مسیر خود را به درستی پیدا کنند. 
تفکر نقادانه ، توانایی تحلیل و ارزیابی استدلال‌ها را نیز در نوجوانان تقویت می‌کند. نوجوانان در طول زندگی خود با استدلال‌های مختلفی از سوی افراد مختلف مواجه می‌شوند، از استدلال‌های والدین و معلمان گرفته تا استدلال‌های همسالان و رسانه‌ها. تفکر نقادانه به آن‌ها کمک می‌کند تا این استدلال‌ها را شناسایی کنند، ساختار منطقی آن‌ها را بررسی کنند و نقاط قوت و ضعف آن‌ها را تشخیص دهند. این مهارت، نوجوانان را قادر می‌سازد تا در بحث‌ها و مناظره‌ها فعالانه شرکت کنند، نظرات خود را با استدلال‌های محکم بیان کنند و در برابر استدلال‌های ضعیف و غیرمنطقی مقاومت کنند.
علاوه بر این، تفکر نقادانه به نوجوانان کمک می‌کند تا پیش‌فرض‌ها و سوگیری‌های خود و دیگران را شناسایی کنند. همه ما دارای پیش‌فرض‌ها و سوگیری‌هایی هستیم که بر نحوه درک و تفسیر ما از جهان تأثیر می‌گذارند. این پیش‌فرض‌ها و سوگیری‌ها می‌توانند ناخودآگاه باشند و بر تصمیمات و قضاوت‌های ما تأثیر منفی بگذارند. تفکر نقادانه به نوجوانان کمک می‌کند تا این پیش‌فرض‌ها و سوگیری‌ها را شناسایی کنند، تأثیر آن‌ها را بر تفکر خود درک کنند و در صورت لزوم، آن‌ها را مورد بازنگری قرار دهند. این مهارت، نوجوانان را قادر می‌سازد تا با دیدی بازتر و منصفانه‌تر به مسائل نگاه کنند و تصمیمات بهتری بگیرند. تفکر نقادانه، مهارت حل مسئله را نیز در نوجوانان تقویت می‌کند. 
 نوجوانان در طول زندگی خود با مشکلات و چالش‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند. تفکر نقادانه به آن‌ها کمک می‌کند تا این مشکلات را به طور سیستماتیک تجزیه و تحلیل کنند، راه‌حل‌های مختلف را شناسایی کنند، مزایا و معایب هر راه‌حل را ارزیابی کنند و بهترین راه‌حل را انتخاب کنند. این مهارت، نوجوانان را قادر می‌سازد تا در مواجهه با مشکلات، خلاقانه عمل کنند، راه‌حل‌های نوآورانه پیدا کنند و از شکست‌ها به عنوان فرصتی برای یادگیری استفاده کنند.
از دیگر اثرات مثبت تفکر نقادانه در نوجوانان، افزایش اعتماد به نفس و استقلال فکری است. نوجوانانی که تفکر نقادانه را در خود پرورش می‌دهند، به توانایی خود در اندیشیدن، ارزیابی اطلاعات و اتخاذ تصمیمات آگاهانه اعتماد بیشتری دارند. این اعتماد به نفس، آن‌ها را قادر می‌سازد تا در موقعیت‌های مختلف، نظرات خود را بیان کنند، از حقوق خود دفاع کنند و در برابر فشارهای اجتماعی مقاومت کنند. تفکر نقادانه، استقلال فکری را نیز در نوجوانان تقویت می‌کند. نوجوانان با تفکر نقادانه یاد می‌گیرند که به جای پیروی کورکورانه از نظرات دیگران، خودشان فکر کنند، اطلاعات را ارزیابی کنند و تصمیمات خود را بر اساس شواهد و استدلال‌های منطقی بگیرند.
تفکر نقادانه، مهارت‌های ارتباطی نوجوانان را نیز بهبود می‌بخشد. نوجوانانی که تفکر نقادانه را در خود پرورش می‌دهند، در بیان نظرات خود، استدلال برای آن‌ها و گوش دادن به نظرات دیگران، مهارت بیشتری دارند. آن‌ها می‌توانند با دیگران به طور مؤثر ارتباط برقرار کنند، دیدگاه‌های مختلف را درک کنند و در بحث‌ها و مناظره‌ها با احترام و متانت شرکت کنند. این مهارت‌ها، برای موفقیت در روابط شخصی، تحصیلی و شغلی ضروری هستند. این سبک از تفکر در نوجوانان، تأثیرات مثبتی بر پیشرفت تحصیلی آن‌ها نیز دارد. نوجوانانی که تفکر نقادانه را در خود پرورش می‌دهند، در یادگیری فعال‌تر هستند، سئوالات بیشتری می‌پرسند و به دنبال درک عمیق‌تری از مفاهیم هستند. آن‌ها قادرند اطلاعات را به طور مؤثرتری پردازش کنند، مفاهیم پیچیده را درک کنند و در آزمون‌ها و امتحانات موفق‌تر عمل کنند. تفکر نقادانه، آن‌ها را قادر می‌سازد تا از دانش خود در موقعیت‌های واقعی استفاده کنند و به یادگیرندگانی مستقل و مادام‌العمر تبدیل شوند.
علاوه بر این، تفکر نقادانه به نوجوانان کمک می‌کند تا در تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی، آگاهانه‌تر عمل کنند. نوجوانان در طول زندگی خود با تصمیمات مهمی روبه‌رو می‌شوند، از انتخاب رشته تحصیلی و شغل گرفته تا انتخاب دوست و شریک زندگی. تفکر نقادانه به آن‌ها کمک می‌کند تا اطلاعات لازم را جمع‌آوری کنند، گزینه‌های مختلف را ارزیابی کنند، پیامدهای هر تصمیم را در نظر بگیرند و بهترین تصمیم را برای خود بگیرند. این مهارت، نوجوانان را در برابر تصمیمات عجولانه و ناآگاهانه محافظت می‌کند و آن‌ها را قادر می‌سازد تا مسیر زندگی خود را به درستی انتخاب کنند.
پرورش تفکر نقادانه در نوجوانان، آن‌ها را به شهروندانی مسئولیت‌پذیر و مشارکت‌جو تبدیل می‌کند. نوجوانانی که تفکر نقادانه را در خود پرورش می‌دهند، نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی آگاه‌تر هستند، در بحث‌ها و مناظره‌های عمومی شرکت می‌کنند، نظرات خود را در مورد مسائل مهم بیان می‌کنند و برای ایجاد تغییرات مثبت در جامعه تلاش می‌کنند. آن‌ها می‌دانند که چگونه از حقوق خود دفاع کنند، به حقوق دیگران احترام بگذارند و در ساختن جامعه‌ای بهتر مشارکت کنند. دانش و مهارت‌های خود را به روز نگه دارند و در دنیای در حال تحول امروز، موفق عمل کنند.