* دکتر مصطفی یحیایی
متاسفانه، در سال‌های اخیر، شاهد آسیب‌های زیست‌محیطی متعددی در روز طبیعت، یا همان سیزده‌بدر، بوده‌ایم. این روز که به عنوان نماد پیوند با طبیعت و تجدید حیات شناخته می‌شود، اغلب با رفتارهایی همراه است که نه تنها با این فلسفه همخوانی ندارند، بلکه به تخریب محیط‌زیست نیز منجر می‌شوند. در این یادداشت، به بررسی این آسیب‌ها، دلایل بروز آن‌ها و راهکارهایی برای پیشگیری از این وضعیت می‌پردازیم. یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که در روز سیزده‌بدر به طبیعت وارد می‌شود، آلودگی‌های ناشی از زباله‌ها است.
حجم انبوهی از زباله‌های پلاستیکی، ظروف یک‌بار مصرف، کیسه‌های پلاستیکی و سایر مواد زائد در طبیعت رها می‌شوند. این زباله‌ها علاوه بر آلودگی خاک و آب، می‌توانند به زیستگاه‌های جانوری آسیب برسانند و برای حیات‌وحش خطرآفرین باشند. رها کردن زباله‌ها در طبیعت، منظره‌ای ناخوشایند ایجاد می‌کند و باعث می‌شود زیبایی‌های طبیعی محیط‌زیست از بین برود. همچنین رها کردن زباله‌ها در آب‌ها، باعث آلودگی آب و به خطر افتادن زندگی آبزیان می‌شود. ریختن مواد شوینده و سمی در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، می‌تواند به مرگ آبزیان و از بین رفتن اکوسیستم‌های آبی منجر شود.
آتش‌سوزی‌های ناشی از بی‌احتیاطی، از دیگر آسیب‌های رایج در روز سیزده‌بدر است. روشن کردن آتش در نزدیکی درختان و پوشش گیاهی خشک، می‌تواند به سرعت به آتش‌سوزی‌های گسترده منجر شود که خسارات جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد. این آتش‌سوزی‌ها باعث از بین رفتن جنگل‌ها، مراتع و زیستگاه‌های جانوری می‌شود و به فرسایش خاک و آلودگی هوا نیز دامن می‌زند. علاوه بر این، خاکستر ناشی از آتش‌سوزی‌ها می‌تواند مواد مغذی خاک را از بین ببرد و بر اکوسیستم تأثیرات منفی داشته باشد. تخریب پوشش گیاهی و قطع درختان نیز از دیگر مشکلاتی است که در روز سیزده‌بدر مشاهده می‌شود. برخی از افراد برای برپا کردن آتش یا تهیه هیزم، اقدام به قطع درختان و تخریب پوشش گیاهی می‌کنند. این عمل باعث کاهش تراکم پوشش گیاهی، از بین رفتن زیستگاه‌های جانوری و افزایش فرسایش خاک می‌شود. قطع درختان، به ویژه در مناطق کوهستانی و جنگلی، می‌تواند به بروز سیلاب‌ها و رانش زمین نیز منجر شود. تغییر نگرش‌ها و رفتارهای مردم، نیازمند زمان و تلاش مستمر است. باید صبور بود و با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و پیگیری‌های مداوم، به سمت حفظ محیط‌زیست گام برداشت. سیزده‌بدر، فرصتی است برای تجدید پیمان با طبیعت و نشان دادن احترام به آن. با رعایت این نکات و تلاش برای حفظ محیط‌زیست، می‌توانیم این روز را به یک جشن واقعی برای طبیعت تبدیل کنیم و از زیبایی‌ها و نعمت‌های آن بهره‌مند شویم. آنچه در این میان حائز اهمیت است دلایل بروز این آسیب هاست که متعدد و متفاوت است.
یکی از مهم‌ترین این دلایل، عدم آگاهی و آموزش کافی در زمینه مسائل زیست‌محیطی است. بسیاری از مردم از اثرات مخرب رفتارهای خود بر محیط‌زیست آگاهی ندارند و به همین دلیل، بدون توجه به این مسائل، به طبیعت آسیب می‌رسانند. کمبود امکانات و زیرساخت‌های مناسب نیز می‌تواند در این زمینه نقش داشته باشد. در بسیاری از مناطق، سطل‌های زباله و سرویس‌های بهداشتی کافی وجود ندارد و همین امر باعث می‌شود که مردم زباله‌های خود را در طبیعت رها کنند. ضعف نظارت و اجرای قوانین نیز از دیگر دلایل بروز این آسیب‌ها است. متأسفانه، در بسیاری از موارد، قوانین مربوط به حفاظت از محیط‌زیست به درستی اجرا نمی‌شوند و متخلفان با مجازات‌های بازدارنده روبه‌رو نمی‌شوند. این امر باعث می‌شود که افراد با اطمینان بیشتری به تخریب محیط‌زیست بپردازند.
امید است که با افزایش آگاهی، بهبود زیرساخت‌ها، تقویت نظارت‌ها و تغییر نگرش‌ها، شاهد روزهای بهتری برای طبیعت باشیم و از آسیب‌های وارده به محیط‌زیست در روز سیزده‌بدر و سایر ایام سال جلوگیری کنیم. حفاظت از محیط‌زیست، وظیفه‌ای است که بر عهده همه ما است و باید با تمام توان برای تحقق آن تلاش کنیم.