* آسیه فروردین
آمارها نشان می‌دهد سهم مسکن در سبد هزینه‌های خانوارهای شهری به رقم بی‌سابقه‌ای رسیده است: بیش از ۵۷ درصد در تهران و بیش از 42 درصد، میانگین شهرهای کشور. این امر بدین معناست که حداقل نیمی از درآمد خانواده‌ها صرف تأمین سرپناه می‌شود. قاعدتا این آمار با لحاظ کردن تورم فزاینده سال گذشته تاکنون افزایش یافته است. اکنون پرسش این است که آیا می‌توان سهم مسکن را در سبد هزینه‌ها کاهش داد؟ بسیاری از کارشناسان، پاسخ را در عرضه زمین جست‌وجو می‌کنند.
مروری بر 40 سال هزینه مسکن
طی دهه‌های گذشته، مسکن یکی از اجزای سبد هزینه خانواده‌ها بود و کمتر از یک‌سوم آن را شامل می‌شد، اما امروز، خودش تبدیل به یک سبد شده و با احتساب کلان‌شهر تهران، از 50 درصد سبد هزینه خانوارها هم گذشته است. داده‌های منتشرشده در حوزه مسکن حاکی است متوسط اجاره ماهانه مسکن در پایتخت، با عبور از مرز ۱۵ میلیون تومان، بعضا ۷۰ درصد درآمد خانوار را شامل می‌شود و در مقابل، سهم بخش‌هایی مانند تغذیه، سلامت، آموزش، پوشاک و...، به‌شدت کاهش یافته است.
طبق آمارهای رسمی، جدول سهم مسکن در سبد هزینه‌های خانوارهای شهری طی 40 سال (1361 تا 1401) نشان می‌دهد این هزینه از 27.9 درصد در سال 1361 به 38.1 درصد در سال 1401 رسیده و تقریبا 40 درصد رشد داشته؛ یعنی وضعیت مردم از نظر سرانه هزینه مسکن بدتر شده است. در همین رابطه، در سال 1403، متوسط اجاره‌بهای مسکن، 40.3 درصد نسبت به سال ۱۴۰۲ رشد داشته و در سبد هزینه‌های سال گذشته خانوارهای ایرانی، رتبه اول بیشترین افزایش را به خود اختصاص داده است. با این حال، مرکز آمار، میزان تورم عمومی سال گذشته را حدود 32.5 درصد، میانگین افزایش قیمت خوراکی‌ها نسبت به سال قبل‌تر را 27.8 درصد و افزایش قیمت کالاهای بادوام را 26 درصد اعلام کرده؛ یعنی رشد هزینه مسکن خانوار در مقایسه با سایر هزینه‌ها، سرسام‌آور بوده است. در مقابل، این رقم در اتحادیه اروپا و نیز کشور‌های عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD)، به طور میانگین حدود ۲۳ تا 24 درصد است. با این توصیف، سرانه هزینه مسکن برای ایرانی‌ها، دو برابر این کشورهاست.
حلقه گمشده
یکی از مولفه‌های مهم در قیمت نهایی مسکن، هزینه زمین است؛ عنصری که در دهه‌های اخیر، یک بازیگر مستقل بوده است. در بسیاری از پروژه‌های مسکونی، سهم زمین از کل قیمت مسکن، به بیش از ۵۰ درصد و بعضا تا 70 درصد می‌رسد. بنابراین هرچه قیمت زمین کنترل‌پذیرتر شود، امکان خانه‌دار شدن، بیشتر و سبد هزینه‌ها بهتر مدیریت می‌شود. صاحبنظران معتقدند در صورت تأمین زمین ارزان یا رایگان و پرداخت تسهیلات ساخت به سازندگان، می‌توان هزینه ساخت واحد ۷۰ متری را به کمتر از یک‌سوم قیمت بازار رساند و سهم مسکن را در سبد هزینه خانواده‌ها به ۳۰ درصد یا کمتر کاهش داد.
ادامه در صفحه 8