* دکتر حوریه یحیایی

در نمایشگاه بین‌المللی دبی، صحنه‌ای جلب توجه می‌کرد: بهترین زعفران جهان در بسته‌بندی‌هایی که گویی متعلق به سه دهه قبل بود عرضه شده بود. این تصویر غم‌انگیز، نمادی است از معضلی که سالانه میلیاردها دلار از فرصت‌های صادراتی ایران را به باد می‌دهد. جالب اینجاست که همین زعفران وقتی در بسته‌بندی‌های شکیل اسپانیایی عرضه می‌شود، سهم بیشتری از بازار جهانی را به خود اختصاص می‌دهد. این پارادوکس دردناک تنها محدود به زعفران نیست؛ بسیاری از محصولات ایرانی باکیفیت به دلیل بسته‌بندی‌های ضعیف، هرگز شانس خود را در بازارهای جهانی امتحان نمی‌کنند. 
تحقیقات نشان می‌دهد 60 درصد تصمیم‌گیری‌های خرید تحت تأثیر بسته‌بندی است. این رقم به تنهایی نشان می‌دهد که چرا بسیاری از محصولات ایرانی در رقابت جهانی شکست می‌خورند. مشکل از کجا شروع می‌شود؟ در بسیاری از واحدهای تولیدی ایران، بسته‌بندی همچنان به عنوان یک “هزینه” دیده می‌شود نه یک “سرمایه‌گذاری”. این نگرش سنتی باعث شده کمترین بودجه به این بخش حیاتی اختصاص یابد. از طرفی، بسیاری از تولیدکنندگان از استانداردهای جهانی بسته‌بندی در کشورهای هدف اطلاعی ندارند. محصولی که ممکن است از نظر کیفیت بی‌نظیر باشد، تنها به دلیل نداشتن برچسب به زبان خارجی یا رعایت نکردن مقررات بهداشتی بسته‌بندی، از بازار اتحادیه اروپا برگشت می‌خورد.
طراحی‌های کلیشه‌ای و فاقد جذابیت بصری مشکل دیگری است که محصولات ایرانی با آن دست به گریبانند. در حالی که در بازارهای جهانی، طراحی بسته‌بندی بخشی از استراتژی بازاریابی است، بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی به این مهم بی‌توجه هستند. مشکلات لجستیکی و کمبود مواد اولیه باکیفیت مانند مقواهای مقاوم یا جوهرهای غیرسمی نیز بر این معضل دامن می‌زند. نتیجه چه می‌شود؟ از دست دادن فرصت‌های فروش، برگشت خوردن محموله‌ها و مهم تر از همه، شکل‌گیری این ذهنیت در مصرف‌کننده خارجی که “کالای ایرانی بی‌کیفیت است”. اما راه حل چیست؟ اولین و مهم ترین قدم، تغییر نگرش است. 
تولیدکنندگان باید بپذیرند که هزینه کردن برای بسته‌بندی یک سرمایه‌گذاری سودآور است. استخدام طراحان حرفه‌ای که با روانشناسی رنگ‌ها و المان‌های فرهنگی بازارهای هدف آشنا هستند، می‌تواند تحولی بزرگ ایجاد کند. مطالعه نمونه‌های موفق جهانی و الگوبرداری از آنها نیز راهکاری اثبات شده است. رعایت استانداردهای بین‌المللی با مشاوره از سازمان‌های متخصص، استفاده از مواد سازگار با محیط زیست و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند هولوگرام، کیوآرکد و بسته‌بندی‌های هوشمند از دیگر راهکارهای عملیاتی هستند.
خوشبختانه نمونه‌های موفقی نیز وجود دارد. برخی برندهای لبنی و خشکبار ایرانی با طراحی مدرن و رعایت استانداردهای اروپایی توانسته‌اند جایگاه خوبی در بازارهای جهانی پیدا کنند. شرکت‌هایی که صنایع دستی مانند فرش و سفال را در بسته‌بندی‌های لوکس و فرهنگی عرضه می‌کنند نیز تجربیات ارزشمندی دارند. این موفقیت‌ها ثابت می‌کند که با اراده و برنامه‌ریزی می‌توان این مانع بزرگ را از سر راه صادرات ایرانی برداشت.
 در دنیای امروز که مشتریان پیش از چشیدن کیفیت محصول، با چشمانشان خرید می‌کنند، بسته‌بندی تنها یک پوشش محافظ نیست. بسته‌بندی اولین تبلیغات محصول، معرف هویت برند و نمایش‌دهنده فرهنگ سازنده آن است. سرمایه‌گذاری روی طراحی و مواد اولیه باکیفیت نه تنها هزینه نیست، بلکه ضرورتی انکارناپذیر برای حضور موفق در بازارهای جهانی است. به قول معروف، مشتری اول با بسته‌بندی شما آشنا می‌شود، بعد با محصولتان! وقت آن رسیده که صنعت ایران این واقعیت ساده اما حیاتی را جدی بگیرد.