* مهندس فاطمه یحیایی

در کارگاه کوچک یک تعمیرکار حرفه‌ای لوازم خانگی، قفسه‌ای پر از دفترچه‌های قدیمی وجود دارد که هر کدام حاوی یادداشت‌های دست نویس، نمودارها و طرح‌هایی است که طی بیست سال کار جمع‌آوری شده‌اند. این گنجینه تجربی، اگرچه ارزشمند است، اما تنها برای خود او قابل استفاده است. حال تصور کنید همین محتوا به یک سیستم آموزشی ساختاریافته تبدیل شود؛ مجموعه‌ای از ویدئوهای طبقه‌بندی شده، خطاهای متداول دسته‌بندی شده، راهکارهای عیب‌یابی سیستماتیک و آزمون‌های عملی. این تبدیل ساده، دارایی شخصی یک فرد را به ثروتی قابل عرضه به بازار تبدیل می‌کند که می‌تواند بارها و بارها به فروش برود، بدون آنکه از ارزش اصلی آن کاسته شود. 
استانداردسازی دانش، فرآیندی است که تجربیات پراکنده و شخصی را به محصولی قابل تکثیر و آموزش تبدیل می‌کند. در دنیای امروز که اطلاعات به وفور یافت می‌شود، آنچه واقعاً ارزش ایجاد می‌کند نه اطلاعات خام، بلکه سازمان‌دهی هوشمندانه و کاربردی کردن این اطلاعات است. یک متخصص ممکن است سال‌ها تجربه عملی داشته باشد، اما تا زمانی که نتواند این تجربه را به شیوه‌ای سیستماتیک و قابل انتقال تبدیل کند، قادر به ایجاد ارزش اقتصادی پایدار از آن نخواهد بود.  
فرآیند استانداردسازی دانش سه مرحله کلیدی دارد: استخراج، ساختاردهی و بسته‌بندی. در مرحله استخراج، باید دانش ضمنی (تکنیک‌ها، میانبرها و تجربیات شخصی) که معمولاً در ذهن متخصص وجود دارد را به دانش صریح (دستورالعمل‌های مکتوب، ویدیوهای آموزشی، چک‌لیست‌ها) تبدیل کرد. این مرحله نیازمند خودآگاهی و توانایی تحلیل فرآیندهای فکری است. بسیاری از متخصصان در این مرحله با مشکل مواجه می‌شوند، چرا که انجام کار برای آنها به صورت ناخودآگاه و خودکار شده است. مرحله دوم، ساختاردهی است. اطلاعات خام باید در قالبی منطقی و آموزشی سازماندهی شوند. اینجا است که مفاهیمی مانند سرفصل‌بندی پیشرونده، طبقه‌بندی خطاها بر اساس سطح دشواری، و ایجاد نقشه‌های یادگیری مطرح می‌شوند. یک سیستم آموزشی خوب باید بتواند پیچیده‌ترین مفاهیم را به صورت گام‌به‌گام و با زبانی قابل فهم ارائه دهد. نکته جالب اینجاست که این ساختاردهی نه‌تنها برای یادگیرنده مفید است، بلکه به خود متخصص نیز کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از حوزه تخصصی خود پیدا کند. 
مرحله نهایی، بسته‌بندی است. در این مرحله دانش ساختاریافته در قالب‌های مختلفی مانند دوره‌های ویدئویی، کتاب‌های الکترونیکی، ابزارهای تعاملی یا حتی اپلیکیشن‌های موبایل عرضه می‌شود. انتخاب قالب مناسب بستگی به ماهیت دانش و نیازهای مخاطبان هدف دارد. 
 برای مثال، آموزش یک مهارت عملی مانند تعمیرات ممکن است بیشتر به ویدئوهای عملی نیاز داشته باشد، در حالی که آموزش یک مفهوم تحلیلی مانند برنامه‌نویسی پیشرفته ممکن است با متدهای تعاملی و تمرین‌های کدنویسی نتیجه بهتری بدهد.  مزیت اصلی این فرآیند، ایجاد قابلیت تکثیرپذیری است. یک بار سرمایه‌گذاری روی تولید محتوای استانداردشده می‌تواند سال‌ها بازدهی داشته باشد. برخلاف خدمات شخصی که زمان و انرژی مستقیم متخصص را می‌طلبد، محصولات آموزشی استانداردشده می‌توانند همزمان به هزاران نفر در سراسر جهان عرضه شوند بدون آنکه نیاز به حضور فیزیکی یا صرف زمان اضافه باشد. این همان نقطه‌ای است که درآمد خطی به درآمد تصاعدی تبدیل می‌شود.  
چالش اصلی در این مسیر، عبور از ذهنیت “فن‌محور” به ذهنیت “آموزش‌محور” است. بسیاری از متخصصان فنی در انتقال دانش خود به دیگران مشکل دارند، چرا که سال‌ها با مفاهیم به صورت عملی کار کرده‌اند و فراموش می‌کنند که برای یک مبتدی، چه مسائلی ممکن است گنگ یا پیچیده به نظر برسد. حل این مشکل نیازمند توسعه مهارت‌های ارتباطی و آموزشی در کنار مهارت‌های فنی است.  آینده متعلق به کسانی است که بتوانند دانش تخصصی خود را نه فقط در عمل، که در قالب سیستم‌های آموزشی کارآمد نیز ارائه دهند. در دنیایی که یادگیری مادام‌العمر به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است، تقاضا برای آموزش‌های استاندارد و کاربردی روزبه‌روز در حال افزایش است. متخصصانی که امروز زمان می‌گذارند تا دانش خود را به شیوه‌ای سیستماتیک مستند عرضه کنند، در واقع در حال ساختن دارایی‌های دیجیتالی هستند که می‌تواند برای دهه‌ها برای آنها درآمد ایجاد کند.   نکته پایانی این است که استانداردسازی دانش نه‌تنها یک فرصت اقتصادی، که یک ضرورت حرفه‌ای است. در بلندمدت، متخصصانی موفق خواهند بود که بتوانند دانش خود را به نسل‌های بعدی منتقل کنند. این کار نه‌تنها ارزش فردی آنها را افزایش می‌دهد، بلکه به توسعه صنعت و حرفه آنها نیز کمک می‌کند. شاید امروز بهترین زمان باشد که هر متخصصی از خود بپرسد: “اگر بخواهم دانشم را به صورت سیستماتیک به دیگران آموزش دهم، چگونه این کار را انجام خواهم داد.