* مصطفی یحیایی

تصور کنید روی قایقی در وسط اقیانوس نشسته‌اید. آسمان ناگهان تیره می‌شود، بادهای سهمگین شروع به وزیدن می‌گیرند و امواج بلند، قایق شما را به هر سو می‌کشانند. این دقیقاً تصویر ذهنی بسیاری از ما در مواجهه با اخبار نگران‌کننده اقتصادی است: تورم افسارگسیسته، تحریم‌ها، نوسان‌های دیوانه‌وار بازار و زمزمه‌های جنگ. این امواج، هر کدام می‌توانند آرامش ما را به هم بریزند و ما را در دریایی از استرس و نگرانی غرق کنند. اما نکته اینجاست: ما نمی‌توانیم هوا را کنترل کنیم، اما می‌توانیم هنر «قایقرانی» را بیاموزیم. بحران‌های اقتصادی، اگرچه بسیار واقعی و چالش‌برانگیز هستند، اما چیزی که بیش از هر چیز به ما آسیب می‌زند، «طوفان ذهنی» است که در درونمان ایجاد می‌کنند. 

استرس امروز ما صرفاً به خاطر گران شدن نیست. ریشه آن در «ناشناخته‌ها»ست. مغز انسان ذاتاً به دنبال پیش‌بینی و کنترل است. وقتی با اخباری مثل «اگر جنگ شود چه؟»، «اگر قیمت دلار به فلان عدد برسد چه؟» یا «تحریم جدید چه تأثیری خواهد داشت؟» مواجه می‌شویم، مغز ما در مواجهه با یک تهدید نامشخص، وارد حالت «جنگ یا گریز» می‌شود. هورمون‌های استرس ترشح می‌شوند، ضربان قلب افزایش می‌یابد و تمرکز و آرامش از بین می‌رود.
 مشکل وقتی حادتر می‌شود که ما خودمان، سوخت این آتش را فراهم می‌کنیم با اعتیاد به اخبار و چک کردن مداوم شبکه‌های اجتماعی که مانند بلعیدن زهر استرس است، یا با گفت‌وگوهای منفی و مکرر که تنها بر حجم نگرانی‌ها می‌افزاید، و یا با نگاه کردن به گذشته و حسرت خوردن بر قیمت‌های دیروز که احساس قربانی بودن را در ما تقویت می‌کند. بنابراین قدم اول برای مقابله، شناسایی این الگوهای مخرب است. بپذیرید که بسیاری از عوامل کلان خارج از کنترل شما هستند. پس انرژی خود را بر روی چیزی که می‌توانید کنترل کنید متمرکز کنید: واکنش و نگرش خودتان.
حالا که دشمن را شناختیم، وقت آن است که سپرهای دفاعی خود را تقویت کنیم. ابتدا باید برای روان خود یک «رژیم خبری» تعریف کنید. همانطور که برای جسم خود رژیم غذایی سالمی در نظر می‌گیرید، برای اخبار هم باید زمان‌بندی مشخصی داشته باشید. برای چک کردن اخبار، دو بازه زمانی کوتاه در نظر بگیرید و خارج از این زمان‌ها، خود را از این کار منع کنید. فقط اخبار را از یک یا دو منبع معتبر و غیرشایعه‌پراکن پیگیری کنید و از عضویت در کانال‌های هیجان‌زده و افراطی که تنها بر آشکار کردن زشتی‌ها تمرکز دارند، جدا خودداری کنید. 
بین «خبر» و «نظر و تحلیل» تمایز قائل شوید چرا که تحلیل‌ها معمولاً پر از پیش‌بینی‌های منفی هستند که ممکن است هرگز محقق نشوند. در گام بعدی، بر روی «حلقه نفوذ» خود تمرکز کنید.
 این مفهوم به ما می‌آموزد که انسان‌های مضطرب دائماً بر چیزهایی که باعث نگرانی‌شان می‌شوند اما کنترلی بر آنها ندارند متمرکزند، در حالی که انسان‌های آرام، انرژی خود را بر چیزهایی که می‌توانند روی آنها تأثیر بگذارند متمرکز می‌کنند. از خود بپرسید: امروز چه کاری از دست من برمی‌آید؟ آیا می‌توانم مهارت جدیدی یاد بگیرم که ارزش مالی من را افزایش دهد؟ آیا می‌توانم بودجه‌بندی بهتری برای خانواده‌ام انجام دهم؟ آیا می‌توانم یک وعده غذای خانگی خوشمزه بپزم تا هم در هزینه صرفه‌جویی شود هم حال خانواده خوب شود؟ این کارها شاید به ظاهر کوچک باشند، اما با انجام آن‌ها، احساس قدرت و کنترل بیشتری خواهید کرد.
تمرین ذهن‌آگاهی نیز یکی از کلیدی‌ترین راه‌هاست. ذهن‌آگاهی به معنای زندگی کردن در لحظه حال، بدون قضاوت است. وقتی ذهن ما درگیر نگرانی از آینده می‌شود، در واقع در حال «زندگی کردن در یک فاجعه خیالی» است. زمانی که احساس اضطراب کردید، پنج دقیقه بنشینید و فقط بر روی تنفس خود تمرکز کنید. دم و بازدم. ذهن شما خواهد پرید، اما هر بار آن را به آرامی به تنفس بازگردانید. این کار مانند لنگر انداختن قایق در میان طوفان است. یا می‌توانید از حواس پنجگانه خود کمک بگیرید و به محیط اطراف خود دقت کنید. پنج چیزی که می‌بینید، چهار چیزی که لمس می‌کنید، سه چیزی که می‌شنوید، دو چیزی که بوی آن را استشمام می‌کنید و یک چیزی که مزه می‌کنید را نام ببرید. این تمرین ساده، شما را فوراً به لحظه حال بازمی‌گرداند.
در شرایط سخت، اولین چیزی که قربانی می‌شود، مراقبت از خود است، در حالی که این دقیقاً زمانی است که بیشتر از همیشه به آن نیاز داریم. خواب کافی، تغذیه سالم، ورزش کردن حتی به مقدار کم، و گذراندن زمان کیفی با عزیزانتان، قوی‌ترین سپرها در برابر فشارهای خارجی هستند. این کارها پایه‌های فیزیکی و عاطفی شما را تقویت می‌کنند تا بهتر بتوانید با استرس مقابله کنید. شرایط جدید، نیازمند استراتژی‌های جدید است. به جای اینکه آرزوی بازگشت به گذشته را داشته باشید ، واقعیت امروز را بپذیرید و برای آن برنامه‌ریزی کنید. بودجه خانواده را با شرایط جدید هماهنگ کنید و هزینه‌های غیرضروری را کاهش دهید. به جای توجه به «مبلغ» پول، بر «ارزش» آنچه می‌خرید تمرکز کنید. به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید و این شرایط دامنگیر اکثریت جامعه شده است. بهترین و مطمئن‌ترین سرمایه‌گذاری در هر شرایطی، سرمایه‌گذاری روی «خود» است. یادگیری یک مهارت جدید یا افزایش دانش تخصصی می‌تواند هم از نظر مالی به صرفه باشد و هم احساس خودکارآمدی شما را افزایش دهد. فشار اقتصادی می‌تواند فرصتی باشد برای کشف دوباره لذت‌های ساده و کم‌هزینه زندگی مانند کتاب خواندن، پیک‌نیک در پارک، یا مهمانی‌های خانگی که اغلب عمیق‌تر و رضایت‌بخش‌تر هستند.
در نهایت، نگاه ما به بحران است که تعیین‌کننده است. تاریخ ثابت کرده است که مردم ایران با وجود همه سختی‌ها، از شگفت‌انگیزترین قدرت تاب‌آوری برخوردارند. می‌توانید این شرایط را نه به عنوان یک مصیبت محض، بلکه به عنوان یک فرصت برای رشد شخصیت ببینید. شرایط سخت، فضیلت‌های فراموش‌شده‌ای مثل قناعت، صبر و همدلی را دوباره زنده می‌کند. بحران‌ها به ما یادآوری می‌کنند که چه چیزهایی واقعاً مهم هستند: سلامتی، خانواده و روابط انسانی، نه دارایی‌های مادی. گاهی اوقات بزرگ‌ترین پیشرفت‌های ما زمانی رخ می‌دهند که مجبور می‌شویم از منطقه امن خود خارج شویم و راه‌حل‌های جدیدی خلق کنیم.