* حمید نجف
تصمیم اخیر سازمان هواپیمایی کشوری برای کاهش حداقل ناوگان لازم ایرلاین‌ها از پنج فروند به دو فروند هواپیما، در ظاهر به معنای تسهیل ورود فعالان جدید به بازار حمل‌ونقل هوایی است، اما در عمل می‌تواند بستر فساد، رانت و کاهش استانداردهای ایمنی را فراهم کرده و بازار هوایی کشور را وارد مرحله‌ای ناپایدار کند.
وضعیت ناوگان هوایی ایران
ناوگان هوایی ایران از پیرترین ناوگان‌های جهان است؛ بسیاری از هواپیماها عمر بالای ۲۵ سال دارند و تأمین قطعه و نگهداری ایمن آن‌ها با دشواری روبه‌روست. در چنین شرایطی، کاهش الزامات اولیه به‌جای ارتقای استانداردها، خطر ورود شرکت‌های صوری یا فاقد توان مالی و فنی را افزایش می‌دهد. حتی ایرلاین‌های باسابقه و بزرگ نیز امروز با مشکلات جدی در تأمین قطعه و آموزش مواجه‌اند.
تجربه جهانی
الگوی متعارف در جهان، ادغام و تجمیع شرکت‌های هوایی برای کاهش هزینه و افزایش ایمنی است، نه صدور مجوزهای پراکنده. اتحادیه اروپا با اقتصادی بسیار بزرگ‌تر تنها حدود ۱۵ ایرلاین بزرگ و صاحب صلاحیت دارد؛ درحالی‌که ایران با اقتصادی کوچک‌تر بیش از ۲۰ ایرلاین دارد. اگر قرار بود صرفاً با افزایش تعداد شرکت‌ها سرمایه جذب شود، صنعت هوایی کشور تاکنون باید شکوفا شده بود. در آمریکا نیز پس از آزادسازی مقررات، موج ادغام‌ها به شکل‌گیری چند ایرلاین بزرگ و ایمن منجر شد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد آزادسازی بی‌برنامه یا صدور مجوزهای بی‌حساب نتیجه‌ای معکوس دارد.
خطر فساد و رانت
کاهش الزام ناوگان بدون شفافیت می‌تواند مسیرهای تازه‌ای برای رانت و فساد بگشاید:
1- صدور مجوز برای گروه‌های فاقد توان فنی و مالی صرفاً به دلیل روابط سیاسی یا مالی؛
2- خرید یا اجاره هواپیما از مسیرهای غیرشفاف و با قیمت‌های ساختگی؛
3- دور زدن تحریم‌ها از طریق شرکت‌های واسطه یا صوری؛
4- کاهش سطح ایمنی به‌دلیل آموزش ناکافی، کمبود قطعات استاندارد و ضعف نظارت.
تجربه گذشته «ایرلاین‌های صوری» و شرکت‌های ورشکسته در همان ابتدای فعالیت، زنگ خطری است که نباید نادیده گرفته شود.
پیامدهای اقتصادی و عملیاتی
ورود شرکت‌های کوچکِ فاقد پشتوانه باعث کاهش فرکانس پروازی، افزایش هزینه صندلی در مسیرهای کم‌تقاضا و بی‌ثباتی شبکه پروازی می‌شود. در چنین فضایی نه تنها رفاه مسافر بهبود نمی‌یابد، بلکه تأخیرها، لغو پروازها و مشکلات ایمنی نیز افزایش می‌یابد؛ چرا که شرکت‌های دو فروندی با کوچک‌ترین مشکل فنی، ناگزیر به لغو پرواز و سرگردانی مسافران خواهند بود.
راهکارهای واقعی برای جذب سرمایه
یکی از دلایل اعلامی این تصمیم، جذب سرمایه است، در حالی که سرمایه‌گذاری واقعی در صنعت هوانوردی مسیرهای آزموده‌شده‌ای دارد...
ادامه در صفحه 8