* مهندس فاطمه یحیایی

در سرزمینی که روزگاری مهد تمدن کشاورزی جهان بود و اکنون با چالش‌های عمیق آبی و خاکی دست به گریبان است، جوانان ایرانی بار دیگر در حال بازتعریف رابطه کهن انسان و زمین هستند. این بار نه با بیل و داس، که با سنسورهای هوشمند، پهپادها و پلتفرم‌های دیجیتال. کشاورزی هوشمند، که زمانی رویایی دور به نظر می‌رسید، اکنون به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای ایران تبدیل شده است. در شرایطی که بحران آب روز به روز عمیق‌تر می‌شود و خاک حاصلخیز کشور در معرض فرسایش فزاینده قرار دارد، استارت‌آپ‌های ایرانی با نوآوری‌های خیره‌کننده خود در حال نوشتن فصل جدیدی از کشاورزی مدرن هستند. این تحول تنها یک انتخاب نیست، بلکه تنها راه نجات بخش کشاورزی ایران از ورطه نابودی است.

تصور کنید مزرعه‌ای که در آن هر بوته به اینترنت متصل است و نیاز آبی خود را اعلام می‌کند، خاک میزان مواد مغذی مورد نیازش را گزارش می‌دهد و آفات و بیماری‌ها قبل از گسترش شناسایی و مهار می‌شوند. این تصویر رویایی نیست، بلکه واقعیتی است که استارت‌آپ‌های کشاورزی هوشمند ایرانی در حال تحقق بخشیدن به آن هستند. در قلب این تحول، اینترنت اشیا قرار دارد که با نصب سنسورهای مختلف در سرتاسر مزرعه، داده‌های لحظه‌ای را جمع‌آوری و تحلیل می‌کند. این سنسورها می‌توانند رطوبت خاک، دمای هوا، شدت نور، شوری خاک و سایر پارامترها  را اندازه‌گیری کنند و اطلاعات را به به پلتفرم مرکزی ارسال نمایند. سپس الگوریتم‌های هوش مصنوعی این داده‌ها را تحلیل کرده و توصیه‌های عملیاتی به کشاورز ارائه می‌دهند. مثلاً دقیقاً مشخص می‌کند که کدام بخش از مزرعه به چه میزان آب نیاز دارد یا چه زمانی باید کوددهی انجام شود. این دقت عملیاتی نه تنها باعث صرفه‌جویی چشمگیر در مصرف آب می‌شود، بلکه سلامت محصول و افزایش عملکرد را نیز در پی دارد.
یکی از چشمگیرترین دستاوردهای استارت ‌آپ‌های ایرانی در این حوزه، توسعه سامانه‌های آبیاری هوشمند است. در کشوری مانند ایران که همواره با چالش کم‌آبی روبرو بوده است، این سامانه‌ها می‌توانند تحولی عظیم ایجاد کنند. این سیستم‌ها بر اساس داده‌های دریافت شده از سنسورهای رطوبت‌سنج خاک و پیش‌بینی‌های هواشناسی، به صورت خودکار برنامه آبیاری را تنظیم می‌کنند. آنها می‌دانند دقیقاً چه زمانی باید آبیاری شروع شود و چه زمانی پایان یابد. این نه تنها از هدررفت آب جلوگیری می‌کند، بلکه از آبیاری بیش از حد که خود می‌تواند به ریشه گیاهان آسیب برساند نیز جلوگیری می‌نماید. 
برای کشاورز ایرانی که سال‌ها با روش‌های سنتی آبیاری کرده است، دیدن این که مزرعه‌اش به صورت خودکار و با دقت میلی‌لیتری آبیاری می‌شود، می‌تواند بسیار شگفت‌انگیز باشد. اما نوآوری استارت‌آپ‌ها تنها به مزرعه ختم نمی‌شود. آنها در حال دگرگون کردن کل زنجیره تأمین محصولات کشاورزی هستند. پلتفرم‌های دیجیتالی ایجاد کرده‌اند که کشاورز را مستقیماً به مصرف‌کننده نهایی وصل می‌کند. 
این تحولی است در سیستم توزیع محصولات کشاورزی که برای دهه‌ها توسط دلالان متعدد کنترل می‌شد. اکنون یک کشاورز در روستایی دورافتاده می‌تواند محصولاتش را مستقیماً به دست خانواده‌ها در شهرهای بزرگ برساند. این نه تنها سود بیشتری برای کشاورز به ارمغان می‌آورد، بلکه برای مصرف‌کننده نیز قیمت کمتری در پی دارد و از همه مهم‌تر، تازگی و کیفیت محصول را تضمین می‌کند. این پلتفرم‌ها با حذف واسطه‌های متعدد، هم به نفع تولیدکننده هستند و هم به نفع مصرف‌کننده. استارت‌آپ‌های ایرانی در حوزه مانیتورینگ سلامت خاک و محصولات نیز پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. با توسعه کیت‌های تشخیص سریع که می‌توانند سلامت خاک و گیاه را بررسی کنند، کشاورز می‌تواند قبل از بروز مشکل، از وضعیت مزرعه خود آگاه شود. این کیت‌ها می‌توانند کمبود مواد مغذی در خاک، وجود آفات و بیماری‌ها، و حتی استرس گیاه را تشخیص دهند. سپس نرم‌افزارهای همراه این کیت‌ها، توصیه‌های عملی برای رفع مشکل ارائه می‌دهند. این کار از مصرف بی‌رویه کودها و سموم شیمیایی جلوگیری می‌کند که هم برای محیط زیست مضر است و هم برای سلامت مصرف‌کننده. در حوزه مدیریت پس از برداشت نیز استارت‌آپ‌های ایرانی نوآوری‌های قابل توجهی ارائه داده‌اند. سیستم‌های مانیتورینگ هوشمند انبارها و سردخانه‌ها می‌توانند دما، رطوبت و سایر پارامترهای مؤثر بر نگهداری محصولات را به دقت کنترل کنند. این سیستم‌ها در صورت بروز هرگونه مشکل، بلافاصله هشدار می‌دهند و از فساد محصولات جلوگیری می‌کنند. با توجه به این که سالانه حجم عظیمی از محصولات کشاورزی ایران به دلیل نگهداری نادرست از بین می‌رود، این فناوری می‌تواند کمک شایانی به کاهش ضایعات کند. یادتان باشد کشاورزی هوشمند تنها یک گزینه نیست، بلکه تنها راه نجات کشاورزی ایران است. استارت‌آپ‌های ایرانی با ترکیب دانش بومی کشاورزی و فناوری‌های روز دنیا، در حال خلق مدلی منحصر به فرد از کشاورزی هوشمند هستند که هم با شرایط اقلیمی ایران سازگار است و هم می‌تواند الگویی برای دیگر کشورهای منطقه باشد. آینده کشاورزی ایران در گرو توسعه همین استارت‌آپ‌هاست؛ آینده‌ای که در آن کشاورزی نه تنها یک شغل سخت و کم‌بازده، بلکه یک فعالیت اقتصادی پربازده و مبتنی بر دانش خواهد بود. هر جوان ایرانی با یک ایده نوآورانه می‌تواند سهمی در ساختن این آینده داشته باشد و در احیای تمدن کشاورزی ایران نقش آفرینی کند.