* مهندس فاطمه یحیایی
در کشوری که گنجینهای از منابع انرژی در اختیار دارد، اما با بحران مصرف بیرویه و اتلاف گسترده انرژی دست به گریبان است، استارتآپهای حوزه انرژیهای پاک و بهینهسازی مصرف در حال نوشتن روایتی جدید از مدیریت انرژی هستند. ایران که یکی از پر مصرفترین کشورهای جهان در حوزه انرژی است، اکنون در آستانه تحولی بزرگ قرار گرفته است؛ تحولی که نه از سوی دولت و نهادهای بزرگ، بلکه از پایین و توسط جوانان خلاق و دغدغهمندی رقم میخورد که راه نجات را در ترکیب فناوریهای نوین و مدیریت هوشمند میدانند.
تصور کنید ساختمانی را که به تنهایی بیش از یک کارخانه انرژی مصرف میکند، یا کارخانهای که به دلیل سیستمهای فرسوده و ناکارآمد، بخش عمدهای از انرژی را پیش از تبدیل به محصول، هدر میدهد. این تصویر نه یک استثنا، که واقعیت روزمره بسیاری از ساختمانها و صنایع ایران است. اما در مقابل این صحنه، استارتآپهای ایرانی در حال توسعه سیستمهای مانیتورینگ هوشمندی هستند که میتوانند مصرف انرژی را در لحظه رصد کرده، الگوهای اتلاف را شناسایی کنند و راهکارهای عملی برای بهینهسازی ارائه دهند. این سیستمها با نصب سنسورهای مختلف در نقاط حساس ساختمان یا کارخانه، دادههای مربوط به مصرف برق، گاز، آب و حرارت را جمعآوری کرده و به پلتفرم مرکزی ارسال میکنند. سپس الگوریتمهای هوش مصنوعی این دادهها را تحلیل کرده و نه تنها نقاط اتلاف انرژی را شناسایی میکنند، بلکه پیشنهادهای عملی برای رفع آنها ارائه میدهند. برای مثال، این سیستم میتواند تشخیص دهد که یک موتور الکتریکی در کارخانه به دلیل استهلاک، انرژی بیشتری مصرف میکند یا پنجرههای ساختمان به دلیل عایقبندی نامناسب، باعث اتلاف حرارتی قابل توجهی شدهاند.
یکی از درخشانترین زمینههای فعالیت استارتآپهای ایرانی در این حوزه، توسعه راهکارهای بهینهسازی مصرف سوخت در صنایع انرژیبر است. صنایعی مانند فولاد، سیمان، پتروشیمی و نیروگاهها که سهم عمدهای در مصرف انرژی کشور دارند، اکنون میتوانند با بهرهگیری از فناوریهای ارائه شده توسط استارتآپها، مصرف خود را بهینه کرده و همزمان بهرهوری را افزایش دهند. این استارتآپها با طراحی سامانههای کنترل هوشمند فرآیند، میتوانند پارامترهای مختلف تولید را به گونهای تنظیم کنند که کمترین انرژی برای بیشترین بازدهی مصرف شود. برای نمونه، در یک نیروگاه حرارتی، این سیستم میتواند با تنظیم دقیق نسبت سوخت و هوا در بویلرها، راندمان احتراق را به حداکثر برساند و از اتلاف سوخت جلوگیری کند. یا در یک کارخانه فولاد، با بهینهسازی دمای کورهها و زمانبندی عملیات حرارتی، میتواند مصرف انرژی را تا درصد قابل توجهی کاهش دهد.
اما شاید امیدبخشترین عرصه فعالیت استارتآپهای ایرانی، حوزه انرژیهای تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی باشد. ایران با برخورداری از میانگین ۳۰۰ روز آفتابی در سال، یکی از غنیترین کشورهای جهان از نظر پتانسیل انرژی خورشیدی است. استارتآپهای نوآور در حال توسعه راهکارهای خلاقانهای برای بهرهبرداری از این موهبت الهی هستند. از طراحی نیروگاههای خورشیدی مقیاس کوچک برای منازل مسکونی و واحدهای تجاری، تا توسعه مزارع خورشیدی بزرگ برای صنایع و شهرکهای صنعتی، همگی در دستور کار این استارتآپها قرار دارد. این شرکتها نه تنها طراحی و نصب سیستمهای خورشیدی را انجام میدهند، بلکه با ایجاد پلتفرمهای مانیتورینگ و مدیریت بهرهبرداری، امکان نظارت و کنترل مستمر بر عملکرد این سیستمها را فراهم میکنند. جالب اینجاست که برخی از این استارتآپها به مدلهای کسب و کاری نوینی دست یافتهاند که در آن، مشتری نیازی به سرمایهگذاری اولیه برای خرید تجهیزات ندارد، بلکه استارتآپ تجهیزات را نصب کرده و در ازای فروش انرژی تولیدی به مشتری، هزینه خود را دریافت میکند.
در حوزه ساختمانهای هوشمند نیز استارتآپهای ایرانی دستاوردهای قابل توجهی داشتهاند. سیستمهای مدیریت هوشمند ساختمان که توسط این استارتآپها توسعه یافتهاند، میتوانند با یکپارچهسازی کنترل سیستمهای گرمایشی، سرمایشی، روشنایی، تهویه و سایر تجهیزات انرژیبر، مصرف انرژی را بهینه کنند. این سیستمها قادرند با توجه به حضور یا عدم حضور افراد در اتاقها، ساعت شبانهروز، شرایط جوی و عوامل دیگر، تنظیمات بهینه را اعمال کنند. برای مثال، در صورت خالی بودن اتاق، سیستمهای روشنایی و تهویه مطبوع را به طور خودکار خاموش میکنند یا در ساعات اوج مصرف، بار سرمایش یا گرمایش را کاهش میدهند. استارتآپهای حوزه انرژی به صنعت حمل و نقل نیز ورود کردهاند. با توسعه سامانههای بهینهسازی مصرف سوخت در ناوگان حمل و نقل عمومی و خصوصی، این شرکتها توانستهاند کمک شایانی به کاهش مصرف سوخت در این بخش کنند. این سامانهها با تحلیل الگوی رانندگی، تعیین مسیرهای بهینه، تنظیم فشار باد لاستیکها و ارائه توصیههای عملی به رانندگان، میتوانند مصرف سوخت را تا ۲۰ درصد کاهش دهند.
با وجود همه این دستاوردها، راه استارتآپهای حوزه انرژی خالی از چالش نیست. نبود قوانین حمایتی مناسب، یارانههای سنگین انرژی که انگیزه بهینهسازی را کاهش میدهد، مشکلات تامین مالی برای پروژههای انرژی، و مقاومت در برابر تغییر از سوی برخی نهادهای سنتی، از جمله موانع پیش روی این استارتآپها هستند. علاوه بر این، فرآیندهای بروکراسی پیچیده برای دریافت مجوزهای مرتبط با پروژههای انرژی، میتواند زمان بر و هزینهبر باشد. با این حال، آینده استارتآپهای حوزه انرژی در ایران بسیار درخشان به نظر میرسد.
افزایش آگاهی عمومی نسبت به مسئله انرژی، رشد فناوریهای مرتبط با انرژیهای تجدیدپذیر، توجه دولت به توسعه انرژیهای پاک، و ضرورت کاهش مصرف انرژی در کشور، همگی نویدبخش آیندهای روشن برای این صنعت هستند. استارتآپهای حوزه انرژی با ترکیب دانش فنی عمیق و درک صحیح از شرایط بومی ایران، در حال خلق راهکارهای منحصر به فردی هستند که میتواند نه تنها نیازهای داخلی را برطرف کند، بلکه الگویی برای دیگر کشورهای منطقه باشد. در پایان باید تاکید کرد که توسعه استارتآپهای حوزه انرژی تنها یک فرصت اقتصادی نیست، بلکه یک ضرورت ملی است. در شرایطی که کشور با چالشهای جدی در زمینه تامین انرژی روبرو است و منابع ارزشمند ملی با اتلاف گسترده مواجه هستند، استارتآپهای حوزه انرژی میتوانند با ارائه راهکارهای نوآورانه، مقرون به صرفه و قابل گسترش، گام بلندی در راستای حل این بحران بردارند.