حذف مشق شب از تکالیف دانش‌آموزان اول تا سوم ابتدایی و جایگزینی آن با فعالیت‌های مربوط به مهارت آموزی، هنوز در بسیاری از مدارس اجرایی نشده است؛ موضوعی که به دلیل کارکرد تکالیف درسی در تثبیت مطالب در فرآیند یادگیری همچنان حامیان خاص خود را دارد.
به گزارش ایرنا، کلمه مشق شب، ناخود آگاه فیلم مشق شب عباس کیارستمی را در ذهن تداعی می‌کند. این فیلم که محصول سال 1367 است، تحقیقی مصور درباره تکالیف شب دانش‌آموزان است. مرحوم کیارستمی در این فیلم در واقع نگاهی انتقادی و اعتراضی نسبت به نظام آموزش و پروش و لگدمال شدن حقوق زیست دانش‌آموزان دارد.
بخش عمده ی فیلم، اتاق گفت و گوی کیارستمی با دانش‌آموزان است .دانش آموزانی که از تکلیف مشق شب و نحوه انجام آن در خانه و همراهی یا عدم همراهی پدر و مادرهایشان می‌گویند و از این طریق اطلاعاتی نیز از وضعیت خانواده‌های خود به بیننده می‌دهند. فیلم در یک بستر کاملا واقعی ساخته شده است و کیارستمی، فقط نقش هدایت کننده و درحقیقت تدوین گر را در فیلم برعهده دارد. دانش‌آموزان در برابر پرسش‌های کیارستمی در مورد حجم تکلیف شب، چگونگی انجام تکلیف شب و رضایت یا عدم رضایت خود از این نوع شیوه آموزش عکس العمل‌ها و پاسخ‌های متفاوتی دارند.
در فیلم؛ غالب دانش‌آموزان مضطرب، نگران، فاقد اعتماد به نفس، محروم از همراهی یا همکاری والدین، درگیر مشکلات بزرگترها، بی تاب و ناآرام نمایش داده شده است. به طوری که در سکانسی از فیلم یکی از دانش‌آموزان حتی به تنهایی نمی تواند در مقابل دوربین بایستد و به پرسش‌های کیارستمی پاسخ دهد و اضطراب شدید او باعث می‌شود، کیارستمی از دوستش بخواهد تا به نزد او آمده تا آن دانش آموز قدرت و جرئت بیان کلمات را بیابد!
پس از گذشت‌ها سال‌ها از پخش این فیلم، و انجام پژوهش‌ها و مطالعات مخصوصا از بعد روان شناختی، نظام آموزش و پرورش به این نتیجه رسید که رونویسی و مشق شب تاثیر زیادی در یادگیری ندارد و برعکس به یک برنامه تنش زا بین بچه‌ها و والدین تبدیل شده است.اگرچه رضوان حکیم زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش گفته بود: پایه‌های اول تا سوم ابتدایی در مدارسی که ظرفیت کلاس‌های آنها 16 تا 25 نفر است، امسال مشق شب ندارند و این امر قبل از مهرماه به سراسر کشور ابلاغ می‌شود و فعالیت‌های مکمل و مبتنی بر مهارت جایگزین تکالیف درسی خواهد شد، اما با گذشت دو ماه از این خبر حذف مشق شب در پایه‌های اول، دوم و سوم ابتدایی نه تنها حذف نشده بلکه به یک مساله قابل تامل از ابعاد مختلف تبدیل شده است. در بسیاری از مدارس شیوه تدریس به همان روال قبل صورت می‌گیرد و داستان مشق شب همچنان ادامه دارد.
عدم اجرایی این طرح در مدارس و عدم استقبال معلمان مدارس از آن سبب شد با دو نفر از آنها به گفت و گو بنشینیم.
** هنوز مشق شب حذف نشده است
انسیه جوزانی، معلم مدرسه دخترانه شیخ مرتضی انصاری در پاسخ به پرسش پژوهشگر، مبنی بر اینکه آیا طرح حذف مشق شب در مدارس عملیاتی شده است یا خیر، گفت: خیر...
هنوز حذف نشده و از نظر معلمان تکلیف شب برای دانش‌آموزان بسیار مهم و مفید است و باعث می‌شود که دانش آموز مهارت‌های لازم را کسب کرده و فرایند یادگیری در آنها تثبیت شود. اعظم معصومی ،معاون آموزشی مدرسه دخترانه شیخ مرتضی انصاری نیز در این خصوص گفت: حذف مشق شب برای دوره اول ابتدایی اجباری شده ولی تاکنون این امر اجرا نشده است و دانش‌آموزان همچنان تکالیف روخوانی و رونویسی را مانند گذشته دارند.
** مزایای و معایب وجود مشق شب برای دانش آموزان
جوزانی در خصوص مزایا و معایب وجود مشق شب برای دانش آموزان،
گفت: مزایای تکلیف درس خیلی بیشتر از معایبش است. معلم در کلاس مطالبی را یاد می‌دهد و تکلیف باعث می‌شود که دانش‌آموزان در خانه تمرین کنند و تثبیت یادگیری از این طریق صورت بگیرد. معمولا تکلیف شب جزئی از یادگیری قلمداد می‌شود. اما دانش‌آموزان هم متفاوت هستند. برخی از دانش‌آموزان در کلاس یاد می‌گیرند و نیازی برای تکرار در خانه نمی بینند که از نظر این تعداد از دانش‌آموزان مشق شب خسته کننده
به نظر می‌آید. وی افزود: از دیگر مزایای مشق شب، ایجاد حس مسوولیت در بین دانش‌آموزان است. مشق شب باعث رشد شخصیت دانش آموز می‌شود و به عنوان پل ارتباطی بین خانه و مدرسه عمل می‌کند. والدین از طریق تکالیف متوجه می‌شوند معلم چه روزی، چه درسی به دانش آموز داده است و دانش آموز چه چیزی در مدرسه فرا گرفته است. در واقع مشق شب، نوعی تعامل بین خانه و مدرسه ایجاد می‌کند. از معایب مشق شب نیز رونویسی است در تکالیف معمولا جذابیتی وجود ندارد و از این رو
برای دانش‌آموزان خسته کننده به نظر می‌آیند.
معصومی نیز در خصوص مزایا و معایب مشق شب گفت: دانش آموز باید تکلیفی داشته باشد تا درس‌ها مرور شود و مطالب نهادینه شود. مشق شب باعث می‌شود، ماندگاری مطالب در ذهن دانش آموز بیشتر باشد. از طرفی چون مدارس ما تئوریکی هستند و ارائه دروس به دلیل کمبود امکانات به صورت عملی محقق نیست، حذف مشق شب به نظر می‌رسد رویکرد چندان مناسبی شناخته نشود.در مورد سایر درس‌ها مانند رونویسی و روخوانی نیز مشق شب باید وجود داشته باشد. چون از طریق رونویسی شکل صحیح کلمات بیشتر در ذهن دانش‌آموزان می‌ماند. چه بسا افراد بسیاری هستند که فارغ التحصیل دانشگاه هستتند ولی همچنان ضعف املایی دارند.
** معایب حذف مشق شب
جوزانی در خصوص معایب حذف مشق شب گفت: در صورت حذف تکلیف شب، معلم باید مطالبی که در جلسه قبل آموزش داده در جلسه بعد هم تکرار کند. چون تثبیت یادگیری توسط تکلیف صورت نگرفته است. مثلا در مورد ریاضی، معلمان ناچارند یک یا دو هفته اول شروع سال تحصیلی را صرف تکرار مباحث ریاضی سال قبل کنند چون در تعطیلات تابستان، دانش‌آموزان ،رها شده اند و کمتر پیش می‌آید، دانش آموزی کتابی باز کند و مطالب آن را مرور کند. از طرفی این امر سبب می‌شود، والدین از فرایند یادگیری دانش‌آموزان دور بمانند و از آنچه بین معلم و دانش آموز می‌گذرد، بی اطلاع باشند.
** مزایای حذف مشق شب
معصومی در خصوص مزایای حذف مشق شب گفت: در صورتی که، مطلب توسط دانش آموز در کلاس خوب درک شده باشد و یاد گرفته شده باشد، حذف مشق باعث حذف استرس در وی می‌شود و از طرفی سبب می‌شود که دانش آموز با روحیه شاد تری در کلاس درس حضور یابد. اگر قرار باشد، آزمونی گرفته نشود و برنامه امتحانی داده نشود و تنها به دانش‌آموزان گفته شود، فقط هدف ما یادگیری است، در چنین شرایطی دانش‌آموزان هم مسلما با آرامش بیشتر در کلاس‌های درس حاضر خواهند شد.
** روش‌های اثربخش در بحث آموزش
معصومی در خصوص اینکه چه روش‌های دیگری می‌تواند غیر از مشق شب در فرایند یادگیری موثر باشد، گفت: بهتر است سیستم متکلم وحده بودن معلم را در کلاس‌های درس به سیستم مشارکتی معلم و دانش آموز تبدیل کنیم و از خود دانش‌آموزان بخواهیم در فرایند یادگیری دخالت کنند و نظر بدهند. از طرفی می‌توان به دانش‌آموزان تحقیق داد تا از طریق پژوهش با برخی مفاهیم و مطالب آشنا شوند. جوزانی نیز در این خصوص گفت: بهتر است به جای رونویسی مطالب، از دانش‌آموزان بخواهیم تا فرایند تجزیه و تحلیل در متون درسی را پی بگیرند و یکسری کلماتی که مدنظر معلم است در بین چند درس پیدا کنند. اینگونه فعالیت‌ها در فرایند آموزشی می‌تواند اثربخش باشد.