دکتر حوریه یحیایی
Hooriye_yahyaei@yahoo.com

در دنیای امروز، داشتن جامعه ای سالم، چشم‌انداز وسیعی پیدا کرده است و ضرورتا، توجه ویژه به عوامل تعیین کننده ی غیرطبی سلامت، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. عواملی چون سبک تغذیه، شغل، سطح تحصیلات، میزان درآمد و طبقه اجتماعی  و ... چیزی فراتر از آنچه تصور می شود در سلامت انسان نقش ایفا می کند. از مهم ترین عوامل شکل دهنده ی الگوی غذایی هر جامعه، مجموعه عادات و فرهنگ غذایی آن جامعه است. اما آنچه درمیان فرهنگ غذایی ما قابل تامل است، الگوی تغذیه ای ماست که متاسفانه در طول این سال ها ،دستخوش تغییرات زیادی شده است و به گفته ی کارشناسان این حوزه، وضعیت تغذیه ایرانیان در حد مطلوبی نیست.
 ایران از نظر مصرف سرانه شیر، در میان کشورهای دنیا، در پایین ترین رده ها قرار دارد. در حالیکه جدیدترین آمارها نشان می دهد که مصرف سرانه نوشابه در ایران حدود 42 لیتر در سال است، این میزان در کشورهای دیگر حدود 11 تا 12 لیتر است. این آمار تکان دهنده حاکی از آن است که هر ایرانی در سال تا چهار برابر متوسط جهانی نوشابه های گازدار مصرف می کند و این موضوع سبب شده تا ایرانیان مقام اول مصرف نوشابه در دنیا را به نام خود کنند، یعنی چیزی حدود 3 میلیارد لیتر نوشابه در سال. متاسفانه امروز، سن مصرف نوشابه ها پایین آمده است و حتی کودکان هم مقدار زیادی نوشابه مصرف می کنند و نوجوانان و جوانان نیز بزرگترین طیف مصرف کننده نوشابه در کشور هستند.
این آمارها در شرایطی منتشر می شود که خوردن شیر در اولویت های آخر ما ایرانی ها قرار گرفته است، چرا که قیمت انواع محصولات لبنی بطور متوسط نسبت به سال گذشته 50 درصد افزایش یافته است، که پر واضح است که افزایش قیمت این محصولات در کنار پیروی ار عادات غذایی نادرست موجب شده است تا اقشار ضعیف و کم درآمد جامعه توان خرید این محصولات را با قیمت های جدید نداشته و به نوعی ناچار به حذف این محصول غذایی پر ارزش از سبد غذایی خود شوند. آمارهای منتشر شده نشان می دهد که سرانه مصرف شیر در کشور، نصف میانگین جهانی است، بطوریکه متوسط مصرف شیر در ایران به 80 لیتر می‌رسد و میانگین مصرف این محصول لبنی در جهان 160 لیتر می باشد، که البته این سرانه در بسیاری از کشورهای اروپایی به 500 لیتر هم می رسد.
در 20 سال اخیر، مصرف نوشابه های گازدار در کشور نزدیک به 15 درصد افزایش داشته، اما مصرف شیر و لبنیات حدود یک دهم درصد رشد کرده است. این افزایش مصرف و تمایل زیاد ایرانیان به مصرف نوشابه در حالی است که بسیاری از کشورها با وضع قوانین مالیاتی و اجرای برنامه های مختلف توانسته اند، مصرف مواد غذایی مضر را کنترل کنند و روند رو به رشد مصرف این محصولات را متوقف کنند و حتی در برخی موارد همچون نوشابه، سیر نزولی مصرف را در پیش بگیرند. آمریکا در کنار کشورهایی مانند آرژانتین، مکزیک و... در میان بزرگترین مصرف کننده های نوشابه در جهان قرار دارد، اما از سال 2006 تاکنون این مقدار با برنامه‌های مختلف مثل گذاشتن مالیات بر نوشابه ها، این میزان مصرف به کمترین مقدار خود رسیده است.

اما تولید و مصرف این محصول در کشور نه تنها کنترل و محدود نشده، بلکه در سال گذشته ،افزایش واردات نوشابه و مواد اولیه آن را هم، تجربه کرده ایم.
 نوشابه های گازدار،ضررهای زیادی به بدن و مغز انسان می زند و این یکی از دلایلی است که کشورهای پیشرفته برنامه های متفاوتی برای کاهش استفاده از آن دارند. هر قوطی نوشابه گازدار، معادل 10 قاشق شکر، 150- 200 کاری و 30-55 میلی گرم کافئین داشته و سرشار از رنگ های مصنوعی می باشد. از پوسیدگی دندان ها گرفته تا خطر ابتلا به پوکی استخوان را در ایرانی ها سه تا چهار برابر بالا برده است، در تازه ترین آمار، وزارت بهداشت اعلام کرده است که 11 درصد ایرانیان بالای 25 سال، مبتلا به دیابت نوع دو هستند که 85 درصدشان چاق هستند. بررسی ها نشان می دهد از سه دهه قبل، موجی از بیماری دیابت نوع دو در دنیا شروع شده و در ایران نیز در حال اتفاق است. البته عده ای با مصرف نوشابه های رژیمی خود را از اثرات سوء نوشابه ها مصون می دانند. در حالیکه "اسپارتام" که در نوشابه های رژیمی به عنوان جانشین قند بکار می رود، بیش از 90 عارضه ی جانبی داشته که می توان به عوارضی چون تومور مغزی، معلولیت جنین، دیابت، عدم تعادل احساسی و بروز حمله های صرع اشاره کرد. این ها بخشی از اثرات سوء مصرف بالای نوشابه در بین ما ایرانیان است.
با این وجود می توان اذعان داشت که تا کنون طرح ها و برنامه های زیادی برای کنترل و کاهش تولید و مصرف نوشابه در کشور شده است. اما لزوم حمایت از تولید کننده ی سلامت محور باید به مراتب افزایش یابد. در این میان ،دولت نیز باید با وضع قوانین سختگیرانه، سرمایه داران را به سمت تولیدات غذایی سالم هدایت نماید و نه این که به بهانه حمایت از تولید کننده داخلی، با افزایش مصرف هر محصولی تولید و روانه بازار شود. بدون تردید عادات غذایی ما ایرانیان نیاز به یک باز نگری اساسی دارد تا جایی که بپذیریم که عادات تغذیه ای درست می تواند، آینده روشن و سالم تری را برای ما و کودکانمان به ارمغان بیاورد.